Uručene nagrade Lazar Trifunović i DIUS za 2017.
Nagrada “Lazar Trifunović” za likovnu kritiku, esej, studiju ili osvrt na modernu i savremenu umetnost za 2017. godinu, koju su ravnopravno dobile dr Dragana Kovačić i dr Ana Bogdanović, kao i priznanje Društva istoričara umetnosti Srbije (DIUS) za najbolju autorsku izložbu savremene likovne umetnosti u 2017. godini, koja je dodeljena Žani Gvozdenović i Mileni Marjanović, autorkama izložbe “Slikari / ratnici / svedoci” u Galeriji SANU, svečano su uručene 14. januara u Kulturnom centru Beograda.
Nagrada “Lazar Trifunović” dodeljena je savetnici u Narodnom muzeju u Beogradu Dragani Kovačić za knjigu “Sedam otkucaja. Crtež u prostoru moderne” (samizdat) i dr Ani Bogdanović, istraživačici-saradnici na Seminaru za studije moderne umetnosti Odeljenja za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta u Beogradu za istorijsko-umetničku studiju “Nekoliko razmišljanja o pogledu predmeta u slikarstvu Marka Čelebonovića”, objavljenu u monografiji “Marko Čelebonović” (Galerija Rima, Kragujevac 2017). Ta dva naslova su se, kako je naveo žiri u obrazloženju, izdvojila iz obimne i kvalitetne prošlogodišnje tekstualne produkcije o modernoj i savremenoj umetnosti, po konzistentno sprovedenom i savremenom metodološkom pristupu, iznetim zaključcima kojima se dovode u pitanje, pomeraju ili proširuju dosadašnja tumačenja proučavanih oblasti, kao i po preciznim jezičkim artikulacijama.
Pitanje metode zaokupljalo je i samog Lazara Trifunovića kada je pre šest decenija uočio potrebu za pronalaženjem i “izgradnjom savremenog istorijsko-umetničkog metoda koji će jasno dokazati da moderna umetnost može da bude predmet nauke i istorije”, a ne samo kritike i esejistike, metoda pomoću kojeg bi se utvrdila “likovna i istorijska zakonitost koja je uslovila da razvoj srpskog slikarstva bude takav kakav je bio, da ispita osnovu i suštinu takve zakonitosti i nađe glavne tokove i pojave u kojima se ona manifestuje”. Rezultat tih Trifunovićevih napora bila je najpre doktorska disertacija (1960), a onda i knjiga “Srpsko slikarstvo 1900-1950” (1973), prva istorijsko-umetnička sistematizacija srpskog modernog slikarstva.
Savremena čitanja fenomena moderne umetnosti su svakako veliki izazov, baš kao što je u vreme profesora Trifunovića bio izazov fundirati osnove discipline ili prepoznati i kritički objasniti nove umetničke fenomene. Zajednička tačka je posvećenost, uverljiva, utemeljena i polemička argumentacija, potreba za stalnim preispitivanjem, jer samo tako ova fragilna disciplina može da opstane u veoma zahtevnom vremenu i okruženju, naveo je u obrazloženju o dodeli nagrade žiri, koji su činili muzejski savetnik Gradskog muzeja u Somboru Čedomir Janičić, nezavisna kustoskinja dr Maja Ćirić i vanredna profesorka na katedri Moderne umetnosti Seminara za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta u Beogradu dr Jasmina Čubrilo.
“Pitanje metode je i dalje aktuelno – nova (ili nove ili kritička ili radikalna) istorija umetnosti je upuštajući se u temeljnu reviziju istorijskoumetničke discipline, redefinisala ne samo predmet svojih istraživanja već je, u skladu s uvedenom pretpostavkom o umetničkom delu i estetskom iskustvu kao diskurzivnim praksama, dovela u pitanje do tada dominantne formalno-uporedne, ikonografske i ikonološke pristupe kao nedostatne za proučavanje složenih struktura moći posebno onih među institucijama sveta umetnosti. Međutim, reorijentacija nove istorije umetnosti sa proučavanja umetničkog dela kao estetskog objekta ka proučavanju društvenog konteksta umetnosti i ideologije pored toga što je donela bogate i divergentne, interdisciplinarne analize, umela je često da završi u spekulacijama šta bi delo moglo da znači ostavljajući po strani pitanje šta čini mogućim to značenje. Knjiga ‘Sedam otkucaja. Crtež u prostoru moderne’ Dragane Kovačić i studija ‘Nekoliko razmišljanja o pogledu predmeta u slikarstvu Marka Čelebonovića’ Ane Bogdanović u svojim razmatranjima polaze od materijalne stvarnosti crteža i slike, od strukturalne analize inherentne problematike prizora i njegove unutrašnje realnosti”, naveo je žiri koji je odlučio većinom glasova.
Ana Bogdanović tim postupkom, kako je istaknuto, pokreće važna problemska pitanja odnosa iluzije i slikarstva, reprezentacije i slikarstva, funkcije predmeta u slici, koja su obeležila poslesezanovsko i poslekubističko slikarstvo 30-ih godina i čije je razmatranje izostajalo iz dosadašnjih istorijskoumetničkih interpretacija opusa Marka Čelebonovića usmerenih ili na analizu kolorističkih vrednosti i formalnih aspekata njegovog slikarstva i/ili na iščitavanje tematskog repertoara kao refleksije o životu i intimnom svetu građanske klase.
Fenomen pogeda predmeta i njegovu vezu sa slikarstvom, Ana Bogdanović ispituje polazeći od zapažanja i komentara Žana Koktoa o slikarstvu Pikasa i De Kirika, te filmu, muzici, teatru prvi put objavljenih poznih 20-ih godina 20. veka, a koji sumiraju osnovne koncepte modernizma u umetnosti ovog doba, svesno ostavljajući fenomenološke i psihoanalitičke teorije po strani, zahvaljujući čemu predlaže i dokazuje mogućnost da je mesto Čelebonovićevog slikarstva zapravo izvan okvira anegdotskog intimističkog slikarstva, a u složenom prostoru realizama između dva rata, naveo je žiri.
Ana Bogdanović je, inače, odbranila 2017. godine na Filozofskom fakultetu u Beogradu doktorsku disertaciju o istoriji jugoslovenskih nastupa na Venecijanskom bijenalu od kraja 30-ih do početka 90-ih godina. Master studije iz istorije umetnosti i vizuelne kulture je završila na Humboltovom univerzitetu u Berlinu 2011. godine u okviru programa DAAD stipendije. Njene oblasti istraživanja su istorija izložbi, transnacionalni aspekti modernizma i istorija jugoslovenskog umetničkog prostora. Redovno objavljuje priloge o modernoj i savremenoj umetnosti u domaćoj i inostranoj naučnoj periodici, katalozima i monografijama. Autorka je knjige “Mrđan Bajić – skulptotektura” (2013) i ko-urednica zbornika “Skulptura: medij, metod, društvena praksa” (2016).
Prema navodima žirija nagrade “Lazar Trifunović”, Dragana Kovačić se, polazeći od strukturalne analize crteža 19. veka, fokusira na specifične radne i tehničke procedure određene upotrebom posebnih sredstava, alata i materijala, i potom, u duhu društvene istorije umetnosti, analizira ih u kontekstu i kao efekte ekonomskih, političkih i ideoloških struktura u francuskom društvu. U nagrađenoj knjizi crtež se legitimiše kao autonomni medij imanentan modernom dobu, u svemu ravnopravan slikarstvu ili skulpturi, i u tom smislu zastupa se ideja da on predstavlja referentnu vrednost rane moderne, odnosno da postaje “osnov vizuelne matrice modernog doba”.
“Savremena čitanja fenomena moderne umetnosti su svakako veliki izazov, baš kao što je u vreme profesora Trifunovića bio izazov fundirati osnove discipline ili prepoznati i kritički objasniti nove umetničke fenomene. Zajednička tačka je posvećenost, uverljiva, utemeljena i polemička argumentacija, potreba za stalnim preispitivanjem, jer samo tako ova fragilna disciplina može da opstane u veoma zahtevnom vremenu i okruženju”, naveo je žiri.
Dagana Kovačić diplomirala je na predmetu Istorija modrene umetnosti (Grupa za istoriju umetnosti, Filozofski fakultet u Beogradu), magistrirala je na predmetu Teorija filmske umetnost na Fakulteta dramskih umetnosti u Beogradu, a doktorirala je na predmetu Istorija moderne umetnosti (Odeljenje za istoriju umetnosti, Filozofski fakultet u Beogradu). Bila je od 1987. do 1989. saradnica u Galeriji Grafički kolektiv u Beogradu, a od 1990. do danas radi kao kustos Kabineta grafike Narodnog muzeja u Beogradu.
Prikaze, kritike i eseje objavljuje od 1986. u časopisima “3+4”, “Književna reč”, “Sineast”, “Grapheion”, Zborniku Narodnog muzeja... Kao autorka, koautorka, organizatorka i saradnica, učestvovala je na realizaciji više od 40 izložbi u Srbiji, Italiji, Holandiji, Austriji, Rusiji, Japanu, Kini… Bila je saradnica više međunarodnih izložbi savremene likovne umetnosti, poput prvog Međunaradnog bijenala grafike (Beograd, 1989), Trijenala male grafike (Šamalije, 1993), Oktobarskog salona (1994), Međunarodnog trijenala grafike (Prag, 2001), Bijenala grafike (Ljubljana), Bijenala suve igle (Užice). Članica je CODART-a (Curators of Dutch and Flemish Art).
Tradicionalno, na dan rođenja Lazara Trifunovića uručeno je i priznanje DIUS-a za najbolju autorsku izložbu savremene likovne umetnosti u 2017. godini koje je dodeljeno istoričarkama umetnosti, Žani Gvozdenović, autorki izložbe, i Mileni Marjanović, autorki segmenta o ratnim fotografijama, za izložbu “Slikari / ratnici / svedoci” koja je bila otvorena u Galeriji SANU u Beogradu od 1. februara do 2. aprila 2017. godine, u organizaciji Muzeja savremene umetnosti u Beogradu i SANU.
U odnosu na izložbe realizovane u toku 2017. godine, koje su uzete u razmatranje povodom izbora za nagradu DIUS, izložba “Slikari / ratnici / svedoci” izdvaja se po muzeološki i dizajnerski elaboriranoj postavci, istraživanju koje je urodilo novim informacijama u oblasti istorije fotografije u Srbiji, dokumentarno potkrepljenoj interpretaciji umetničke scene u Srbiji na početku XX veka, kao i po obuhvatnoj kataloškoj obradi dela ratnih slikara, koja je prvi put objavljena u okviru jedne publikacije, naveo je žiri.
“Pubilkacija koja prati izložbu, svedoči o timskom radu stručnjaka različitih profila. Osim tekstova autorki izložbe pubilkacija uključuje i tekstove iz oblasti istorije i književnosti, koji svojim doprinosom dodatno osvetljavaju kontekst nastanka vizuelnih dela predstavljenih na izložbi. U okviru izložbe realizovan je diamičan i posećen prateći program, a važan segment čini 3D interaktivna onlajn prezentacija postavke izložbe, kojom je omogućeno kretanje kroz izložbu i nakon njenog završetka”, naveo je u obrazloženju žiri koji su činile istoričarke umetnosti i kustoskinje Bojana Burić, Maida Gruden i Slavica Popov, a odluku su donele jednoglasno, uzimajući u obzir sve segmente koje podrazumeva realizacija jedne izložbe, kao i njihova međusobna usklađenost u okviru projekta, što znači da je “podjednaka važnost data kako istraživačkom i muzeološkom aspektu istraživanja, prezentaciji rezultata putem dizajna postavke izložbe i priređivanja publikacije, tako i medijicaiji sadržaja i komunikaciji sa publikom”.
Žiri je naglasio da izložbe iz protekle godine, koje su potencijalno uzete u razmatranje, često “nisu imale prateće publikacije ili da je pak postojao jaz između visoko stručnih, istraživačkih i reprezentativno priređenih kataloga i nedovoljno elaboriranih postavki koje bi uključile inovativnije metode postavke”.
“Nije redak slučaj da štampa kataloga kasni u odnosu na godinu realizacije izložbe, ne zbog nestručnosti autora ili institucija, već zbog nedostatka vremena za realizaciju ili pak nedovoljnu finansijsku podršku, kako bi bilo omogućeno ostvarenje svih segmenata izložbe u okviru jedne godine”, naveo je žiri, skrećući pažnju u tom smislu na “izvesne neusklađenosti koje bi u narednim godinama mogle biti prevaziđene, između ostalog, i kroz razmatranja mogućih rešenja u okviru delatnosti strukovnog udruženja DIUS”, naveo je u obrazloženju žiri DIUS-a.
Istoričarka umetnosti Žana Gvozdenović, muzejska savetnica, diplomirala je na Odeljenju za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta u Beogradu, kod prof. dr Lazara Trifunovića. U MSUB-u je radila skoro tri decenije na poslovima kustosa legata, kustosa Salona MSU, kustosa za međunarodnu saradnju i kao kustos Zbirke slikarstva 1900-1945. Autorka je i organizatorka većeg broja izložbi u oblasti srpske istorije umetnosti perioda prve polovine XX veka, stvaranja i razvoja srpske moderne, tj. istraživanja na temu umetničkih fenomena, grupa i istaknutih umetničkih ličnosti.
Autorka je studijskih tekstova za izložbe kao što su: Miloš Golubović: u potrazi za legendom svakodnevice, retrospektiva; Milena Pavlović-Barili: ključevi snova; Društvo umetnika Zograf, Pejzaž Petra Dobrovića; Inspiracija Olgom; Slikari/Ratnici/Svedoci i dr. Objavila je više od stotinu autorskih tekstova: kritka, eseja i studija. Urednica je za oblast moderne umetnosti i saradnica enciklopedijskih izdanja: Rečnika pojmova iz oblasti likovnih umetnosti i arhitekture, Srpske enciklopedije i Biografskog rečnika Matice srpske. Bila je predsednica Izvršnog odbora Muzejskog društva Srbije i članica je AICA. Trenutno je aktivna kao slobodna istoričarka umetnosti i likovna kritičarka.
Milena Marjanović diplomirala je na Katedri za modernu umetnost Grupe za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta u Beogradu, kod prof. Lazara Trifunovića, a postdiplomske studije pohađala na Filozofskom fakultetu La Sapienza u Rimu. Pored novinarskog posla, značajno mesto u njenom radu zauzimaju pripreme izložbi kao što su Perspektive VI, Otkupi i pokloni Narodnog muzeja, Retrospektiva Tafila Musovića u UP Cvijeta Zuzorić, Milene Pavlović Barili u Rimu i Parizu. Autorka je tekstova u monografijama Tafila Musovića, Marije Kristine Karlini, Konstantina Brankušija, Biljane Vilimon, “Kolekcionar kao kustos i selektor”, te studijskog teksta “Memorija u tranziciji – između entuzijazma i novčanika”, koji je pisala za Simpozijum AICA u Barseloni, a objavljen je potom u časopisu Verso l`Arte. Prevela je više značajnih knjiga iz likovne kritike i teorije umetnosti, među kojima su i: Studije o modernoj umetnosti - Đulio Karlo Argan, Proricanje estetskog društva i Analitička linija moderne umetnosti - Filiberto Mena, Moderna umetnost 1770-1970 - Đulio Karlo Argan i Akile Bonito Oliva i Muzeji koji privače pažnju - Akile Bonito Oliva.
U fotografiji, kao posebnom segmentu njenog profesionalnog interesovanja, ističu se projekti: selekcija fotografija za međunarodnu izložbu Dosije Srbija - Procena stvarnosti devedesetih, Trideset foto-portreta/portfolija za mesečnik “Status”.
Za izložbu “Slikari, ratnici, svedoci” autorka je segmenta posvećenog fotografiji, za koji je radila selekciju i postavku fotografskog materijala, tekst u katalogu “Istorija u žarištu objektiva” sa katalogom foto-biografija i medijaciju više pratećih programa.
Nagrade su svečano uručene u galeriji Artget Kulturnog centra Beograda, tradicionalno na dan rođenja Lazara Trifunovića, uticajnog srpskog istoričara umetnosti, likovnog kritičara i profesora, svojevremeno najmlađeg upravnika Narodnog muzeja u Beogradu, plodnog publiciste i harizmatičnog profesora istorije umetnosti XX veka na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Tim povodom prikazana je i četvrta epizoda TV serijala RTS-a “Put u buducnost – enformel” autora Borisa Miljkovića, posvećena apstraktnom ekspresionizmu koji se kao nova umetnost rađa gotovo istovremeno u Americi i Evropi, kao i ulozi Trifunovića, kao novog kritičara u tom novom vremenu.
Obe stručne nagrade od osnivanja podržavaju Ministarstvo kulture i informisanja Srbije i Grad Beograd – Sekretarijat za kulturu.
(SEEcult.org)
