Od srca Sanje Iveković
Retrospektiva Sanje Iveković “Works of Heart (1970-2023)” u Muzeju savremene umetnosti u Zagrebu prva je sveobuhvatna muzejska izložba jedne od najvažnijih hrvatskih umetnica u njenom rodnom gradu, a premijerno je prikazana 2022. godine u Kunsthaleu u Beču, ali je sada dopunjena novim produkcijama i prilagođena prostoru MSU.
Zagrebačko izdanje retrospektivne izložbe Sanje Iveković, čija je kustoskinja Zdenka Badovinac, direktorka MSU, uključuje nove produkcije: spomenik “Trudna memorija” (Pregnant Memory) i “Izveštaj u senci” (Shadow Report), te veliki broj radova iz kolekcije MSU i nove segmente – arhiv “Tačke susreta: Dokumenti u nastajanju, 1968-1982” kustoskinje Ivane Bago i presek autorkinih aktivističkih aktivnosti.
Sanja Iveković, foto: Egbert Trogemann
Retrospektiva i arhiv su u dijalogu i dele narativ aktiviran naslovom izložbe “Works of Heart” u kojem se, kroz metaforu srca, rad Sanje Iveković predstavlja kao generator raznorodnih susreta, odnosa i akcija. Zagrebački MSU je i sam mesto susreta, budući da je arhiv strukturisan oko umetničinog ranog djelovanja i njene prve veće samostalne izložbe “Dokumenti 1949-1976”, predstavljene 1976. godine u Galeriji savremene umetnosti u Zagrebu, preteči današnjeg MSU.
Sanja Iveković ispred rada 'Struktura' na izložbi 'Dokumenti 1949–1976', 1976
Sanja Iveković je umetnica i aktivistkinja u čijem su radu oba aspekta, i umetnost i aktivizam, često integrisana i neodvojiva. Tokom više od 50 godina, kako u socijalističkoj Jugoslaviji, tako i u današnjem globalnom kapitalističkom okruženju, rad Sanje Iveković - u rasponu od feminizma do šireg društvenog i političkog angažmana, zalaže se za rodnu jednakost, antifašizam, emancipaciju kolektivnog pamćenja i solidarnost. Vraćajući se ovom retrospektivom do ranih radova Sanje Iveković, posetioci će imati priliku susresti se s radovima kojima se umetnica suprotstavlja patrijarhatu, konzumerizmu, autoritarnosti, nacionalizmu, ksenofobiji, brisanju pamćenja, nasilju nad ženama i drugim područjima stvaralačkog otpora, najavio je MSU povodom izložbe “Works of Heart (1970-2023)”, koja će biti otvorena 15. juna do 1. novembra.
Sanja Iveković, Novi Zagreb (Ljudi iza prozora), 1979.
Sanja Iveković, Ona prava. Biseri revolucije, 2007–2010.
Obuhvatajući vreme od studija na zagrebačkoj Akademiji likovnih umetnosti tokom globalnih studentskih pobuna 1968. godine do rastuće krize jugoslovenskog socijalizma početkom 1980-ih, arhiv predstavlja izbor umetničinih poznatih i dosad neizlaganih radova zajedno s izborom materijala iz arhiva umetnice, uključujući crteže, skice, beleške, fotografije, pisma, izložbene plakate, knjige i časopise. Uključen je i manji izbor građe iz drugih ličnih i institucionalnih arhiva, kao i nekoliko priloga pozvanih saradnika.
Sanja Iveković, Lice jezika, 1998.
Skulptura zlatne, trudne žene “Lady Rosa of Luxembourg”, izložena u javnom prostoru u Luksemburgu, u svetskim je razmerama postala jedan od najprepoznatljivijih radova Sanje Iveković. Reinstalacija i resignifikacija tog rada, pod nazivom Trudna memorija / Pregnant Memory, biće postavljena ispred MSU u okviru retrospektive. Zajednički elementi dva spomenika su pozlaćena skulptura trudne ženske alegorije, njen postament u obliku obeliska i grupa rodno određenih alegorijskih i uvredljivih reči koje se nižu oko podnožja spomenika. Ključni novi element je popis svih imena žena koje su proglašene narodnim heroinama Narodno-oslobodilačke borbe u Jugoslaviji iz Drugog svetskog rata.
Sanja Iveković, Rosa Luxemburg, Pregnant Memory/Trudna memorija, 2023, postavljanje rada ispred MSU, foto: Boris Cvjatanović
“Izveštaj u senci” izraz je koji se koristi za izveštaje nevladinih organizacija kao dopune ili alternative službenima, koje su vlade dužne dostavljati prema raznim sporazumima o ljudskim pravima. Od 1998. Sanja Iveković u seriji radova “Izveštaj u senci” koristi izveštaje koje su sastavile ženske organizacije o stanju ženskih prava u zemljama koje su ratifikovale ili odbile ratifikovati Konvenciju o uklanjanju svih oblika diskriminacije žena (CEDAW), koju su Ujedinjene nacije prihvatile 1979. U saradnji sa ženskim organizacijama, Sanja Iveković je uredila tekst izveštaja i skratila ga na dve stranice A4 formata, koje ispisuje i uključuje u svoje samostalne i grupne izložbe u obliku zgužvanih crvenih papira razbacanih po izložbenom prostoru, poput škarta. U zagrebačku izložbu uključen je najnoviji izveštaj u senci o CEDAW-u u Hrvatskoj, izrađen u saradnji s Autonomnom ženskom kućom.
Sanja Iveković, Shadow report / Izveštaj u senci, 1998. nadalje
Poput mnogih izložbi Sanje Iveković, izložba “Works of Heart” nazvana je prema jednom od njenih radova koji je predstavljen na istoimenoj izložbi u Galeriji “Josip Račić” u Zagrebu 2001. godine. Sanja Iveković je preuzela taj naslov sa stranica Njujork tajmsa iz februara 1994. godine, kada je uz fotografiju i izveštaj o pokolju civila na sarajevskoj pijaci objavljen reklamni oglas za ogrlicu s priveskom u obliku srca za Valentinovo. Sanja Iveković je od ratne fotografije i reklame napravila dva odvojena plakata, uvećavajući i naglašavajući novinsku jukstapoziciju ženskog modela koji reklamira ogrlicu i ranjene žene koja u fotografiji ilustruje izveštaj o masakru. Srcolika ogrlica, kao i zatvorene oči žena na obe fotografije, upućuju na jedno moguće tumačenje naslova izložbe, kojim se podcrtava posvećenost umetnice dekonstrukciji stereotipnih prikaza žena – u ovom slučaju žene kao utelovljenja emocija i sentimentalnih motiva.
Pored toga što upućuje na stereotipe ženskog odnosa prema svetu, srce je i metafora za umetnost shvaćenu kao neku vrstu mašine koja istovremeno reaguje na, i proizvodi društveno-politički kontekst. Srce u naslovu izložbe, kako je navedeno, ujedno je i podsetnik da je našem društvu potrebno više solidarnosti u vremenu kada se krize nižu jedna za drugom.
Sanja Iveković, Rečenica
Rođena je 1949. godine u Zagrebu, gde trenutno živi i radi, Sanja Iveković pripada umetničkoj generaciji Nova umetnička praksa koja se pojavila u Jugoslaviji nakon 1968. Bila je prva umetnica u tadašnjoj državi i jedna od retkih u Istočnoj Evropi koja je u to vreme zauzela snažan feministički stav istaknut u njenoj praksi i danas. Učestvovala je na brojnim međunarodnim bijenalima i velikim izložbama. U umetničkoj praksi istražuje i propituje socio-političke teme, fokusirajući se na strategije i metode otpora vladajućim odnosima moći, dok je glavno obeležje njenog rada progovaranje iz pozicije ženskog subjekta. Uz umetničku djelatnost, bavi se ženskim aktivizmom - osnivačica je i članica nekoliko hrvatskih ženskih nevladinih organizacija.
Dizajn postavke potpisuje Ana Martina Bakić, a vizuelni identitet izložbe Rafaela Dražić. Producenti retrospektive su MSU Zagreb i Kunsthalle Wien.
Izložba “Works of Heart (1970-2023)” biće otvorena od 15. juna do 1. novembra.
(SEEcult.org)
