Kad u kujni vlada red...

Izložba “Kad u kujni vlada red...” autorke Ljiljane Trifunović, višeg kustosa etnologa, biće otvorena 30. marta u Etnografskom muzeju u Beogradu, a predstaviće kolekciju dozidnica-kuvarica Muzeja Vojvodine.

Izložba “Kad u kujni vlada red...” autorke Ljiljane Trifunović, višeg kustosa etnologa, biće otvorena 30. marta u Etnografskom muzeju u Beogradu, a predstaviće kolekciju dozidnica-kuvarica Muzeja Vojvodine.

Kuvarice-dozidnice, platno pravougaonog oblika sa izvezenim idiličnim ornamentom, prvi put se pojavljuju u knjigama Etnološkog odeljenja Muzeja Vojvodine 1974. godine.

Muzej Vojvodine poseduje 158 dozidnica koje su kupljene ili poklonjene od 1960. do danas, što kolekciju čini jednom od najbogatijih u muzejima Srbije.

Kuvarice imaju dvojaku ulogu da zaštite zid od prljanja i da ga ukrase, a najstarija kuvarica u kolekciji muzeja je iz 1905. godine.

Žanr scene i njihovo prenošenje na papirne šablone kreirali su “majstori” iz današnje Holandije, Nemačke i Austrije, oslikavajući idiličan život iz svog okruženja.

Zanimljiv je podatak da je u Senti od 1906. do 1977. godine postojalo 19 radionica koje su registrovane kao “tvornice šablona za ručne radove”.

Podaci dobijeni na terenu potvrđuju pretpostavku da je u svakom selu u Vojvodini postojala bar jedna žena koja se bavila trukovanjem, odnosno prenošenjem šeme na platno.

Trukovanje platna podrazumevalo je da se belo pamučno platno pravougaonog oblika raširi i učvrsti papirni šablon sa rupicama; po šablonu se posipa plavi prah, koji prolazi kroz rupice i tako ostavlja otisak; potom se prska špiritusom, da se ne bi izbrisao; istrukovano platno se zatim suši, a na kraju se bira boja konca i vezilačka tehnika kojom će se istrukovani ornament raditi.

Prema navodima autorke izložbe Ljiljane Trifunović, dozidnice su uglavnom izrađivane od belog pamučnog platna industrijske proizvodnje, dok su malobrojne izrađene od platna istkanog u domaćoj radinosti, od kudeljnih niti ili od kombinovanih kudeljnih i pamučnih niti.

Vez na dozidnicama iz Kolekcije tekstilnog pokućstva Etnološkog odeljenja rađen je u prutačkoj tehnici i tehnikama pokrstice, punjenja i obameta.

Simbolika vezenih ornamenata koji se pojavljuju na dozidnicama istovetna je sa simbolikom ornamenata na ostalim predmetima kućne tekstilije, te se smatra da ruža simboliše devojku, ruža u bokalu - mladu ženu, češalj - čistoću, cveće i cvetne grane - mladost...

Dozidnice su devojke radile sebi za spremu, ali i mlade, tek udate žene koje su već bile u prilici da po svom ukusu urede kuhinju u kući u koju su se udale.

U početku su to bile dozidnice koje nisu imale zajednički motiv sa ostalim kuhinjskim tekstilijama.

Na velikom broju dozidnica u našoj kolekciji nalazi se natpis sa porukom o hrani, higijeni, ljubavi, porodici, braku ili veri. Izborom natpisa na najbolji način se slala poruka o toj kući i njenoj domaćici. Vezilja je već pri izboru natpisa i ornamenta određivala gde će dozidnica biti okačena - iznad štednjaka, stola, kreveta ili umivaonika. Natpisi su ispisivani ćiriličnim i latiničnim slovima, u stihu i u duhu jezika kojim su vezilje govorile, sa znakovima interpunkcije.

U njima su se često javljale slovne greške, do kojih je dolazilo prilikom prilagođavanja pisma.

Dozidnicama se, uglavnom, nije dokazivala etnička pripadnost, mada postoje natpisi na mađarskom, rumunskom, slovačkom i nemačkom jeziku, ili pak na srpskom - sa patriotskim sadržajem.

Ivica dozidnice je u početku jednostavno ukrašavana - izvezenim tačkama ili prugama, koncem kojim se radio glavni ornament. Kasnije se pojavljuju ivice ukrašene obamet bodom, u obliku većih i manjih “cakni”, lančanim bodom ili kukičanom čipkom.

Pored osnovne podele dozidnica, na dozidnice s natpisom i dozidnice bez natpisa, moguće ih je podeliti na 10 grupa: porodične, ljubavne, higijenske, patriotske, dozidnicie s holandskim motiviva, dečje, krevetske, religiozne i ostale.

V.T. / SEEcult.org