Eksperiment i emancipacija kroz obrazovanje

Eksperimentisanje u obrazovnom procesu, uz različite primere pozitivne prakse iz više zemalja, bilo je u fokusu drugog dela konferencije i javne debate “Budućnost (umetničkog) obrazovanja: umetnost i inkluzivni univerzitet” koju Univerzitet umetnosti u Beogradu - UNESCO katedra za kulturnu politiku i menadžment u kulturi, u saradnji sa Kolektivom za estetsku edukaciju svih - PhD in One Night (Belgija-Finska), organizuje u cilju isticanja važnosti umetnosti za društvo, vrednovanja eksperimenta kao osnove učenja i potrebe za dekolonizacijom obrazovnih institucija i praksi.

Kroz primere fragmenata filma “Pesme iz kojih smo naučili - fragmenti samoobrazovanja o senzibilnom i politici” (Poems from which we learned - fragments on self-learning about sensible and politics) umetničke platforme PhD In One Night, kao i kroz prezentaciju specifične prakse samoorganizovanog kurdskog univerziteta Rožava u Siriji, sa kojim je Phd In One Night započeo Guerilla Univerzitet oktobra 2020 godine, te kroz intervencije gostiju konferencije, razmenjene su ideje o sadašnjosti i budućnosti umetničkog obrazovanja i njegovog mesta na horizontu budućnosti. Suočavanjem sa trendovima marginalizacije, ali i komercijalizacije obrazovanja, umetničkog stvaralaštva i kritičkog mišljenja, konferencija je bila prilika za susret i otvorenu debatu različitih aktera koji su, svaki iz perspektive svog rada u specifičnoj oblasti, podstakli na razmišljanje o strategijama i mogućnostima otvaranja univerziteta prema novim znanjima i novim subjektima, činiocima i akterima proizvodnje znanja. Među učesnicima su bili umetnici, pedagozi u oblasti umetnosti, psiholozi, filozofi, aktivisti...

Insert iz filma “Poems from which we learned”, PhD In One Night, People Coming From NowHere i Erdem Gunduz u radu sa studentima Academie des Beaux Arts

Predstavnici umetničke platforme za estetsku edukaciju svih i indisciplnarno učenje PhD In One Night imali su priliku da prvi put u Srbiji predstave svoj rad na emancipatorskim primesama eskperimentalnog i istraživačkog indisciplinarnog učenja. Prikazujući delove svog filma “Poems from which we learned”, pokazali su da eksperimentisanje u procesu obrazovanja polazi od pretpostavke da je učenje istraživački i stvaralački proces, te da se u tom smislu može posmatrati i kao kreacija, ali i kao vektor emancipacije i disenzusa, tj. razvijanja kritičkog mišljenja. Eksperimenti i uvežbavanje kao korelat emancipacije vezani su za nekoliko pojmova koje istražuje filozof Žak Ransijer (Jacques Rancière) - indisciplinarnost (ukidanje granica između teritorija znanja), metode jednakosti, poetike znanja, odučavanje, dezobjašnjavanje i disenzus.

“Predavači su suočeni danas sa užasnim situacijama konstrukcije vremena: obrazovni sistem je toliko ograničen da više ne može da pruži učenicima vreme za razmišljanje sopstvenim glavama, a za emancipaciju je potrebno vreme”, smatra Ransijer, koji je i mislilac indisciplinarnosti: “Stoga je poetika znanja praksa ‘indisciplinarnog’ razmišljanja. Ona odbija specijalizaciju polja, predmeta i metoda i pretpostavku razdvajanja dve vrste inteligencije. Ona polazi od pretpostavke jednakosti” (Metoda jednakosti, politika i poetika, Edicija Jugoslavija, 2015).

U saradnji sa Ransijerom, nastao je i film “Poems from which we learned”, sniman tokom sedam godina samoorganizovanih akcija i eksperimentisanja kolektiva PhD In One Night i People Coming From NowHere u različitim edukativnim procesima kroz umetnost. U pitanju je intervenisanje kroz savremeni ples i muziku u časove geometrije i matematike u belgijskim osnovnim školama i na ostrvu Visu, zatim kroz savremeni ples i kolaže reči u opismenjavanje i časove francuskog jezika migranata u Belgiji, intervenisanje u časove jezika i fikcije kroz skulpturu i zvučne instalacije u Sportskoj gimnaziji u Helsinkiju,  intervenisanje kroz indicsiplinarne kurseve između filozofije i različitih indisciplina umetnosti za studente Univerziteta umetnosti u Helsinkiju i Fakultetu likovnih, primenjenih umetnosti i koreografije u Briselu… Njihova istraživanja postavljaju uvek pitanje - da li možemo da govorimo o uvežbavanju i probama učenja, davanju novih temporalnosti učenju i iniciranju studenata na auto-didaktizam, posmatranjem istraživačkog procesa učenja kao umetničkog i stvaralačkog akta i, kao takvog, mesta umetnosti i umetnika kao važnog sredstva emancipacije i jednakosti u društvu?

Dramaturškinja Ivana Momčilović iz PhD In One Nigh kolektiva, koja živi i radi u Briselu, istakla je značaj povezivanja eksperimenata u akademskom obrazovnom ciklusu sa eksperimentisanjem u osnovnoškolskom i srednjoškolskom obrazovanju, kao i značaj estetskog obrazovanja u svakom školskom sistemu.  

Violinistkinja, istraživačica zvuka i kompozitorka Dejana Sekulić (Belgija/Velika Britanija) govorila je kroz dosadašnja iksustva sa kolektivima PhD In One Night i Poeple Coming From Nowhere  o značaju posmatranja učenja kao procesa, indisciplinarnosti koja spaja teritorije znanja i čini da se znanje deli, čime se zajednica pretvara u zajednicu emancipovanih i empatičnih uče(s)nika.

Čelista, kompozitor i istraživač zvuka Sergio Castrillon (Kolumbija/Finska) takođe je govorio je o iskustvu saradnje sa platformom PhD In One Night sa velikim entuzijazmom, posebno pominjući i svoju edukatorsku praksu u okviru kursa “Indisciplinarna simfonija” na Helsinškom univerzitetu umetnosti, kada je radio na delu “Great Learning” Kornelijusa Kardjua sa muzičarima, ali i sa polaznicima koji nisu muzičari.

Među učesnicima su bili i dirigentkinja Kristina Bogataj (Finska/Slovenija), nekadašnja studentkinja na kursu PhD In One Night koja je postala umetnik-edukator u sledećoj fazi, zatim pijanista Kosta Jakić (Antverpen/Brisel), koji je kroz odlomak filma “Poems from which we learned”, na primeru koreografske “šetnje unazad” govorio o potrebi da se u eksperimentu vraćamo i unazad, u druge temporalnosti, te o potrebi muzičara da ukršta klasičnu muziku sa novim oblicima muzičke sinteze (primer Frederic Rzewsky).

Umetnica Sejin Kim iz Seula govorila je o nedostatku eksperimentalnog i istraživackog obrazovanja u Južnoj Koreji, što čini da su učenici izloženi izuzetno velikom pritisku, gotovo 16-časovnom radnom danu, strahu od neuspeha, kompeticiji i na kraju depresiji i suicidu.

Insert iz prezentacije Sejin Kim, vizuelne umetnice i edukatorke iz Seula

Profesorka Tiina Salmi, na čijim su časovima fikcije i finskog jezika, kao i drame u srednjoj školi u Helsinkiju istraživaći i edukatori PhD In One Night intervenisali kroz zvučne instalacije i skulpturu, osvrnula se na autonomno pravo finskih profesora da uključe svaki eksperiment u metode svojih predavanja, kao i o izuzetno zanimljivim rezultatima koje je PhD In One night grupa postigla sa učenicama u njenoj školi. Između ostalog, podvukla je da je Finski nacionalni odbor za obrazovanje odnedavno uveo obaveznu saradnju srednjih škola i univerziteta kao još jedne hipoteze emancipacije znanja.  

Direktor Helsinki Art Residency programa Juha Huuskonen, koji je dao završni komentar o eksperimentalnoj praksi PhD In One Night kolektiva, istakao je važnost podrške kulturnih institucija umetničkim intervencijama u njihovim istraživanjima i eksperimentima u obrazovanju (HIAP je bio koproducent istraživačkim praksama PhD In One Night).  

Docentkinja na Fakultetu likovnih umetnosti u Beogradu dr Bojana Matejić sa Odseka za nove medije i Interdiscipliarnih studija Univerziteta umetnosti u Beogradu naglasila je da je PhD In One Nit naglasila je značaj umetnosti i umetničkog istraživanja u traganju za emancipatorskim praksama društva, podsećajući na reči Dana Grahamaa (Art is always  a dream that art is about dong something more social, more collaborative, more real then art itself) i avangardnih umetnika koji su uvek podvlačili da je cilj umetnosti menjane životne prakse (Bruce Nauman: Istinita umetnost otkriva mistične istine). Osvrnula se i na ulogu filozofa u artikulisanju ciljeva i prirode umetnosti, ukazujući da Alen Badju (Alain Badiou) u “15 teza o umetnosti” kaže da je umetnost proces istine, a da je istina uvek istina čulnog, dok Ransijer smatra da je cilj estetskog režima umetnosti da kao klatno uvek pomera granicu između umetnost i neumetnosti. Bojana Matejić postavila je i pitanje granica umetničkog istraživanja i produkcije novih praksi, među kojima je i PhD In One Night. Za Bojanu Matejić ostaje nerazrešeno pitanje kako dekolonizovati pozicije Ransijera, Badjua, Naumana, koji govore kroz hegemonični sistem Zapada, pa je baš zato važno uvesti pozicije inkluzije, nove metodologije, border knowledge pozicije, o čemu je govorila i Marijana Cvetković iz beogradske Stanice – servisa za savremeni ples, koja je moderirala debatu.

Insert iz prezentacije Sejin Kim, vizuelne umetnice i edukatorke iz Seula

Asistentkinja dr Jovana Karaulić sa Katedre za mendažment i produkciju u pozorištu, radiju i kulturi na Fakultetu dramskih umetnosti u Beogradu, govorila je o važnosti uključivanja lokalne zajednice u studentske inicijative, navevši primer Festivala internacionalnog studentskog teatra - FIST, u čijem su trejleru učestvovali i građani iz okoline FDU-a, kao i primere raznih ineraktivnih programa studentskih festivala namenjenih širim korisnicima.

Dr Aleksandar Brkić, predavač u oblasti menadžmenta u kulturi, koji je radio kao producent i menadžer u kulturi i oblastima izvođačkih i vizuelnih umetnosti i dizajna (Goldsmiths, University of London, Sibelius Academy, University of Arts in Helsinki, Ben M'Sik, Hassan II University, Casablanca, LASALLE College of the Arts u Singapuru), skrenuo je pažnju na važnu temu samoubistava među učeničkom i studentskom populacijom u Singapuru, gde je predavao. Kao izvore inspiracije, pomenuo je Paula Freirea (Pedagogija oprimiranog) i Jakoba Morena u kreiranju kursa psihodrame za kulturne menadžere u psihijatrijskoj bolnici. To je omogućilo studentima da se, suočavajući se sa melanholijom, depresijom i teskobama, uključe u reflektivni proces tematike kompetitivnog i nehumanog obrazovanja. Ukazao je i na proces delokalizacije (izlaska sa univerziteta i odlaska na mesto suočavanja sa problemom-u bolnici).

Situacija je, kako je rekla gošća konferencije iz Seula, slična i u Južnoj Koreji, gde osnovna škola traje šest godina, srednja tri, kao i viša pred univerzitet. Pritisak učenja u privatnim institutima i obaveza učenja pisanja, čitanja i osnovne matematike, počinje još pre polaska dece u osnovnu školu. Deca u Južnoj Koreji idu u paralene privatne dopunske škole, posle obavezne nastave, tako da se njihov radni dan završava najčešće kasno iza ponoći. Sejin Kim, čijom je izlozbom otvoren 2019. godine Centar za savremenu umetnost u Seulu (Song Eun Art Space), odustala je od profesije predavača u umetničkoj školi upravo zbog nepostojanja mogućnosti za eksperiment u trenutnom korejskom obrazovanju, a smatra da je to važan faktor emancipacije učenika.

Moderatorka debate Marijana Cvetković istakla je značaj spoljnih učesnika u procesima akademskog obrazovanja, ukazujući da su već duži niz godina izloženi neoliberalnim pritiscima konkurencije, birokratizacije i komercijalizacije.

Gost konferencije bio je i saradnik PhD In One Night i učesnik u filmu “Poems from which we learned” Erdem Gunduz, koreograf i električar, poznat i kao Standing Man sa Taksim trga u Istanbulu, koji je istakao značaj eksperimentalnog i empatičnog obrazovanja.

Stojeći čovek, kako je istakla Ivana Momčilović, postao je simbol nenasilnog protesta i odbrane parka Gezi. Osmočasovnim protestnim stajanjem bez pomeranja, inspirisao je mase da mu se pridruže i zajednički stvore istinski kolektivni pokret otpora. Ransijer je u nekoliko navrata pisao o njegovom “nekretanju” kao savršenom primeru rekonfiguracije čulnog i nejednakosti ka svetu jednakosti, sa skromnim sredstvima na prvi pogled.

Gunduz je stekao tokom obrazovanja nekoliko diploma: umetničko-koreografsku, pozorišnu i plesnu, ali i tehničku i naučnu - agronomsku i električarsku.

Erdem Gunduz – Standing Man, fragment iz filma “Poems from which we learned - fragments on self-learning about sensible and politics” kolektiva Phd In One Night i People Coming from NoWhere, 2019.

Odgovarajući na pitanje dr Milene Dragićević Šešić – šefice UNESCO katedre za kulturnu politiku i menadžment i profesorke FDU, o značaju i načinima inkorporiranja estetike otpora i disenzusa u obrazovni sistem, Gunduz je rekao da je pre svega potrebno ne dozvoliti učenicima da postanu konzumenti, premestiti ih sa pozicije objekta na poziciju subjekta.

“Danas nam nisu potrebni kalkulatori, trebaju nam pojedinci sa humanim karakteristikama. Za to je potrebna empatija i humani i humanistički pristup obrazovanju. Neophodno je dati šansu i slobodu onima kojima sistem ne daje nadu. Neophodno je gledati dalje od estetike i otpora izvan njihovih značenja. Kada mirno stojite, vi delujete protiv gravitacije. Tako ste i protiv toka i uma modernog života, jer svakodnevni život uvek želi da nešto preduzmete. Kada se zaustavite, protiv ste sistema. Prema indijskom verovanju, čekate da duša preraste svoje telo”, dodao je Gunduz.

U završnici drugog dela konferencije, održane 11. maja putem Zoom platforme, uz direktan prenos na Fejsbuk nalogu UNESCO katedre i YouTube kanalu Univerziteta umetnosti u Beogradu, predstavljen je i nastavak akcije prikupljanja inter-univerzitetske pomoći za Rožava univerzitet, koja je pokrenuta u okviru Gerila UNiverziteta. Apel za tu pomoć, između ostalog, upućen je i sa prvog dela konferencije, održanog 5. aprila sa fokusom na pitanja privatizacije i komodifikacije umetničkog obrazovanja, kao i mogućnosti otpora akademske zajednice surovoj logici liberalnog kapitalizma.

Konferencija će imati i treći deo, a održava se, inače, u znak sećanja na velike demonstracije koje su organzovali beogradski studenti 1936. godine. Tada je u protestu, tokom studentskog štrajka zbog jačanja fašizma u Nemačkoj, ubijen Žarko Marinović (1911-1936), student prava i član Komunističke partije Jugoslavije.

(SEEcult.org)