Nenapisane priče umetnica u Centralnoj i Istočnoj Evropi
Međunarodna konferencija “Još nenapisane priče. Umetnice u Centralnoj i Istočnoj Evropi”, organizovana 2. i 3. septembra kao onlajn događaj, okupila je više od 20 učesnika koji će predstaviti širok kontekst nedovoljno istorizovanog delovanja žena u umetnosti i kulturi na primerima iz 12 zemalja, uključujući region bivše Jugoslavije.
Cilj konferencije, koju organizuju Arton fondacija u Varšavi, Letonski centar sa zavremenu umetnost u Rigi, Centar za savremenu umetnost (SCCA) u Ljubljani i Ured za fotografiju u Zagrebu, jeste da ukaže na akademski “greh” neuključivanja stvaralaštva autorki u kanon istorije umetnosti, što je rezultiralo brisanjem postignuća brojnih umetnica.
Takvi propusti, kako ukazuju organizatori, bili su rašireni i događali su se nezavisno od društveno-političke situacije. Umetnice, pa tako i istoričarke umetnosti, kritičarke i galeristkinje u kulturno i ekonomski “perifernim” zemljama, kao što su zemlje koje su bile iz Gvozdene zavese ili one koje su nastale na prostoru bivše Jugoslavije, bile su u opasnosti od dvostrukog neuključivanja, kako na osnovu geografskog položaja, tako i na osnovu rodnog pitanja. Paralelno sa razvojem novih država i socijalističkih društava nakon Drugog svetskog rata, žene su se ipak uspele uzdignuti u političkoj, kulturnoj i umetničkoj sferi.
Cilj konferencije, koja je organizovana na Zoom platformi uz prenos na Fejsbuku, jeste da prikaže širok kontekst delovanja žena u umetnosti i kulturi, sa primerima iz 12 zemalja, podeljenih na sedam panela posvećenih temama u rasponu od umetničkog rada žena u području novih medija i tekstila, preko edukacije žena u umetnosti, do socijalno i politički angažovane umetnosti.
Uvodno predavanje održala je istoričarka umetnosti i teoretičarka dr Leonida Kovač, profesorka Akademije umetnosti Univerziteta u Zagrebu, koja je govorila o subverziji normativne heteroseksualnosti u samo-reprezentativnim radovima Naste Rojc.
Prvi panel, koji je moderirala Marika Kuźmicz, bio je posvećen arhiviranju kao strategiji za ponovno pisanje istorije (Urška Savič), pričanju o feminističkoj umetnosti u socijalističkom delu Evrope (Karolina Majewska-Güde), istraživanju uloge žena u ŠKUC galeriji tokom 80-ih godina (Tia Čiček) i Urszuli Czartoryskoj, teoretičarki i osnivačici Odseka za fotografiju u Muzeju moderne umetnosti u Lođu (Wanda Janakiewicz).
Tokom drugog panela, uz moderaciju Andre Silapētere, moglo se čuti nešto više o umetničkim parovima u istočnoevropskoj umetnosti (Tatiana Bogacheva), arhivi Sibylle Bergemann (Anne Pfautsch), te o trostrukoj marginalizaciji umetnica Dragice Čadež i Dube Sambolec, ali i o njihovoj odlučnosti da prevaziđu sve prepreke, kako rodne u lokalnom kontekstu, tako i geografske u međunarodnom, ali i nepostojanje uslova da čuvaju svoje skulpture, posebno one većih formata (Miha Colner).
Treći, poslednji panel prvog dana konferencije, koji je moderirala Barbara Borčič, bio je posvećen ulozi ukrajinskih umetnica u procesu političkih promena (Kateryna Iakovlenko), izbledeloj slici umetnica u periodici o socijalističkom periodu Letonije, te o spiritualnim i racionalnim “vešticama” i ekološkoj umetnosti žena u Poljskoj.
Barbara Borčič moderiraće i prvi panel u nastavku programa konferencije 3. septembra, koji će otvoriti istoričarka umetnosti Slađana Petrović Varagić iz Srbije predavanjem o arhiviranju ženskog performansa u Jugoslaviji na primeru umetnice Dragane Žarevac, čiju je izložbu kustosirala nedavno (sa Miroslavom Karićem) u Legatu Čolaković.
Zašto nema velikih savremenih bugarskih umetnica tema je predavanja Iliyane Nedkove, dok će Kateřina Štroblová govoriti o radu, pozicijama i emancipaciji umetnica u Čehoslovačkoj tokom tzv. perioda normalizacije. Ivor Glavaš govoriće o figuri ženske autorke u umetnosti na primeru Tatjane Ivančić, a Łukasz Mojsak će se osvrnuti na video radove srpske i jugoslovenske glumice Sonje Savić (1961-2008), čiji su filmovi, inače, deo pratećeg programa konferencije.
Kata Balázs govoriće o eksperimentalnoj tekstilnoj umetnosti Margit Szilvitzky, Stefanie Proksch-Weilguni o tekstilnoj umetnosti Gete Brătescu, a Johana Lomová o isključivanju kroz specijalizaciju umetnica u Čehoslovačkom udruženju umetnika tokom 50-ih i 60-ih i posledicama prakse razdvajanja bavljena likovnom i primenjenom umetnošću u pisanju istorije umetnosti na primeru dizajnerki tekstila Olge Karlíkove i Zore Smetanove. Eda Tuulberg osvrnuće se svojevrsni fenomen u estonskoj istoriji umetnosti u pogledu pozicije grafičarki tokom 60-ih i 70-ih godina.
Završni panel konferencije, koji će moderirati Lana Lovrencić, posvećen je umetnicama koje se bave fotografijom, pa će Uschi Klein govoriti o fotografiji kao vidu kulturnog otpora za vreme komunizma u Rumuniji, Maria Anna Rogucka o vajarki Alini Ślesińskoj i njenoj marginalizaciji u masovnim štampanim medijima u Poljskoj po povratku iz Pariza 70-ih. Tihana Rubić i Ana Šeparović govoriće o konstrukciji roda u hrvatskim i slovenačkim časopisima za umetnost u periodu između dva svetska rata, a kustosi Šelda Puķīte i Indrek Grigor o istraživanju ranih ženskih fotografa u Letoniji i Estoniji, koje je rezultiralo izložbom i projektom silvergirls.eu.
Prateći program konferencije, osim filmova Sonje Savić “Play” (1997) i “Superreal, superstvarnost (1997), koje je ustupila Umetnička galerija "Nadežda Petrovicć" u Čačku, obuhvata i projekciju performansa Ane Čigon “Drage dame, hvala vam” (2011–2013).
Takođe, do 15. septembra u prostoru lokal30 u Varšavi otvorena je izložba “Tri stvari koje volim u životu…” o neispričanim pričama o studentkinjama varšavske Akademije umetnosti u periodu od 1918. do 1939. godine.
Konferencija je deo međunarodnog istraživačkog i izložbenog projekta "Not Yet Written Stories: Women Artists’ Archives On-line", podržanog kroz program Kreativna Evropa, koji je fokusiran na umetnice u Poljskoj, Letoniji, Hrvatskoj i Sloveniji u cilju unapređenja svesti o nedavnim istorijskim događajima u Centralnoj i Istočnoj Evropi i podsticanja novog čitanja istorije.
(SEEcult.org)
