Preminuo Andžej Vajda

Slavni poljski filmski reditelj i scenarista Andžej Vajda (Andrzej Wajda), autor više od 40 filmova koji su velikim delom bili inspirisani burnim ratnim vremenima i komunističkom istorijom Poljske, preminuo je 9. oktobra u Varšavi u 91. godini, saopštila je Poljska filmska asocijacija.

Vajda je nedavno primljen u bolnicu, a prema navodima poljskih medija, imao je problema sa plućima.

Vajda je za doprinos filmskoj umetnosti dobio 2000. godine počasnog Oskara, a dobitnik je mnogih prestižnih priznanja na međunarodnim festivalima, među kojima su i Kan, Berlin, Venecija, Moskva, Valjadolid, San Sebastijan, Čikago, London…

Između ostalog, dobitnik je i Glavne nagrade 9. FEST-a 1979. godine u Beogradu, kao i nagrade "Aleksandar Lifka" Festivala evropskog filma Palić (2005).

Rođen 1926. godine u Poljskoj, Vajda se kao mladić u vreme Drugog svetskog rata pridružio poljskom pokretu otpora. Nakon rata upisao je studije slikarstva, a ubrzo zatim i Poljsku državnu filmsku školu u Lođu.

Vajda je započeo karijeru filmom “Pokolenje” (1954) - pričom o mladim ljudima koji se pridružuju pokretu otpora u borbi protiv nacističke okupacije, kao i o preispitivanju komunističke ideologije. Potom je režirao i filmove “Kanal” (1956) i “Pepeo i dijamanti” (1958), sa Zbignjevom Cibulskim (Zbigniew Cybulski) u glavnoj ulozi, koji čine trilogiju o posledicama rata, političkim i društvenim promenama u Poljskoj. Ti filmovi doneli su mu međunarodnu slavu, ali i sukob sa tadašnjim režimom, posebno zbog scene ubistva okružnog komunističkog sekretara u filmu “Pepeo i dijamanti”.

Snimio je potom filmove “Samson” (1961) i “Sibirska ledi Magbet” (1962), prema noveli Nikolaja Leskova, u kojem glavne uloge tumače Dragomir Bojanić Gidra, Stanko Buhunac i Jovan Janićijević Burduš. Usledio je istorijski spektakl “Pejsaž posle bitke” (1970) i priča o životu dvojice braće u predratnom poljskom selu “Brezova šuma” (1971).

Najveću slavu Vajda je doživeo ostvarenjem “Čovek od mramora” i kasnije filmom “Čovek od železa” (1981), koji je bio nominovan za Oskara za najbolji film van engleskog govornog područja i za koji je osvojio Zlatnu palmu u Kanu. Istovremeno, poljski režim zabranjivao je taj film.

Zbog stalnih restriktivnih mera poljske vlade, koja je 80-ih godina 20. veka zatvorila Vajdinu producentsku kuću Studio X, nastavio je da snima filmove u Nemačkoj i Francuskoj. U zemlju se vratio posle političkih promena 1989. godine, kada je izabran i za poslanika parlamenta.

Poznat je i po filmovima “Kapije raja” (1967), “Dirigent” (1980), u kojem glavnu ulogu tumači engleski glumac Džon Gilgud, te “Danton” (1983) sa Žerarom Depardjeom.

Berlinski filmski festival dodelio mu je počasnog Zlatnog medveda 2006. godine, a kada je 2008. predstavio na Berlinalu ratnu dramu "Katin", posvećenu sovjetskom masakru poljskih oficira 1940. godine, najavio je da više neće snimati filmove o ratu i poljskoj prošlosti, već će se okrenuti savremenim temama.

Film "Katin", koji je u Poljskoj bio bioskopski hit, govori o sovjetskom masakru više od 20.000 poljskih oficira 1940. godine, među kojima je bio i Vajdin otac.

Prema rečima Vajde, godinama je bilo nemoguće snimiti taj film - sve do kolapsa komunizma, a želeo je da ljudi koji nisu doživeli iskustva koja je predstavio zapamte dobro slike koje su videli. Dodao je i da se nada da njegov opis sovjetskog masakra poljskih oficira neće biti tumačen iz ugla dnevne politike i da će doprineti pomirenju, jer je “suviše bolan i tragičan da bi se njime manipulisalo iz bilo kog političkog ugla, bilo u Poljskoj, ili negde drugde".

Vajdin poslednji film ”Afterimage” (Powidoki) priča je o avangardnom slikaru Vladislavu Streminskom (Wladyslaw Strzeminski), koji se zlopatio za vreme posleratne prostaljinističke vlade u Poljskoj. Vajda je rekao da tim filmom želi da upozori na opasnost državnog mešanja u umetnost.

Film “Afterimage” je poljski kandidat za Oskara za najbolji strani film, a četiri ranija Vajdina filma bila su nominovana u toj kategoriji.

Uporedo sa snimanjem filmova, Vajda je radio i u pozorištu i na televiziji.

Iza Vajde je ostala njegova četvrta supruga Kristina Zahvatovic (Krystina Zachwatowicz), glumica i scenografkinja, kao i ćerka Karolina.

*Foto: Wikipedia (Piotr Drabik – Flickr)

(SEEcult.org)