Pola milenijuma Krušedola

Čuveni fruškogorski manastir Krušedol slavi 11. i 12. avgusta 500 godina postojanja velikom crkvenom i narodnom svetkovinom.

Čuveni fruškogorski manastir Krušedol slavi 11. i 12. avgusta 500 godina postojanja velikom crkvenom i narodnom svetkovinom.

Na dvodnevnim molitveno-liturgijskim svečanostima i crkveno-narodnom saboru, koje je organizovala Eparhija Sremska uz svesrdnu pomoć Izvršnog veća Vojvodine, učestvuje više hiljada vernika i poštovalaca srpske nacionalne istorije i kulture, crkvenih velikodostojnika, umetnika, akademika i drugh ličnosti.

Samo iz Srema pristiglo je na praznik organizovanim besplatnim prevozom sa 60 autobusa više od 3.000 učesnika narodnog sabora.

Predviđena su sveta bogosluženja sa centralnom liturgijom koja se održava u manastirskoj crkvi posvećenoj prazniku Blagovesti, a biće izveden i prigodan umetnički program.

Eparhija Sremska je, sa blagoslovom vladike sremskog Vasilija, u svim hramovima Srpske Pravoslavne Crkve sa sveštenstvom i vernicima na području Srema tokom cele godine obeležavala pola milenijuma od podizanja te znamenite svetinje fruškogorsko Atosa.

Tom prilikom je u domovima kulture prikazivan umetničko-dokumentarni film o nastanku i burnoj istoriji tog manstira koja je ustvari bila deo istorije srpskog naroda koji je duhovno srastao sa svojim svetinjama.

Manstir Krušedol je podigao sveti Maksim sa majkom Angelinom, a uz pomoć vojvode Jovana Njagoja između 1509. i 1516. godine. Tu znamenitu srspku svetinju je više srpskih velikana odabralo za večno počivalište, među njima i dva patrijarha srpska - Arsenije III Čarnojević (1706) i Arsenije IV Šakabenda, grof Đurađ Branković, kneginja Ljubica, žena kneza Miloša (1843), vojvoda Stevan Šupljanac (1848) i kralj Milan (1901), pa je zato nazivaju srpskim Panteonom.

Manastir je podignut u jugositočnom delu Fruške Gore, u dolini severno od Prnjavora i sela Krušedola, a crkva je posvećena prazniku Blagoveštenja Bogorodice. Priprata je živopisana 1545. i 1546. godine, pa se pretpostavlja da iz tog perioda potiče i krušedolska ikona Bogorodice Odigitrije, jedna od najznamentijih, najvažnijh i najlepših ikona u Vojvodini. Preko starog živopisa stavljene su srednom 18. veka nove zidne kompozicije i to u oltaru, naosu i narteksu, u kojem se nalazi veliki broj likova Srba svetitelja.

Kada je 1716. godine Evgenije Savojski potukao Turke na Vezircu kod Petrovaradina, oni su pri povlačenju popalili mnoga naselja, pa i manastir Krušedol, a tom prilikom su svete mošti Brankovića ”sasekli i saželi”, tako da su od njih ostali samo pojedini delovi.

Arhimadrit krušedolski Nikanor Melentijević, koji je 1710. godine rukopložen za episkopa mohačko-sigetskog, napustio je svoju eparhiju, ali se posle 11 godina ponovo vratio u Krušedol, da bi četiri godine nakon povratka obnovio manastir i podigao kapelu koju je posvetio svetom Maksimu, a godinu dana kasnije izrađen je i barokni zvonik.

Arhimandrit Nikanor je ostavio 1726. godine crno na belo da je prilikom povratka iz Segedinske eparhije u manastiru Krušedolu zatekao 90 kaluđera od kojih su 12 bili starci rasonoše.

Četvorostrani konaci su izgrađeni 1753. godine, kada je i ikonopisac Nikola Nešković, po naredbi vršačkog epsikopa Jovana Đorđevića, velikog dobrotvora manastira Krušedola, prekopirao za taj manastir jednu staru ikonu sa likovima majke Angeline i despota koja se čuvala u manastiru Šemluga u rumunskom Banatu.

Pretpostavlja se da su majstori krušedolskih fresaka bili Grci sa Svete gore, dok su uljane slike na zidu živopisali Jov Vasiljević i Stefan Tenecki.

Krušedol se već 1653. godine ponosio svojim umetnički izrađenim ikonostasom.

Čuveni ikonostas, jedan od najstarijih i najlepših u Srbiji, remek-delo slikartstva i drvorezbarstva tradicionalnog stila, naslikali su 1736. godine Dimitrije Bačević i Teodor Kračun.

Krušedol se ponosio svojom riznicom koja je bila bogatija od riznica svh ostalih fruškogorskih manastira zajedno. U njoj se čuvala i plaštanica sa zapisom ”Milutin Uroš” koja potiče iz prvih godina 14. veka, a doneta je sa Balkana, zatim takve znamenitosti kao što su dve meke arhijerejske mitre iz 1553. godine starog oblika izvezene svilom i pozlaćenom žicom, a ukrašavane biserom koju su darovale dve pobožne gospođe - Kantakuzena i despotica Ekatarina.

U riznici krušedolskoj je čuvano i jevanđelje vladike Maksima iz 1514. godine, tamjanica iz 1523, ikona Blagovesti s kraja 15, ili početka 16. veka, verovatno najstarija ikona na području Vojvodine, a tu je još i srebrom okovano jevanđelje iz 1543. godine, bakrorez manastira Krušedola iz 1775. godine, rad Zaharija Orfelina, drvorez jeromonaha Ruvima (1784) i druga umetnička blaga.

Ali, kao što se to često dešavalo u kulturnoj istoriji srpskog naroda, to blago neprocenjive vrednosti i istorijskog značaja opljačkale su ustaše za vreme Drugog svetskog rata, kada su pokorile Srem.

Krušedol je despotski manastir, ili kako ga još nazvaju ”despotska obitelj”, ”lavra”, pa i ”carska obitelj”, i bio je nekad, pored Slankamena, jedan od glavnih književnih centara u kojem su prepisivane knjige, a krušedolska biblioteka bila je bogata rukopisnim i štampanim knjigama, od kojih su mnoge bile ukrašene inicijalima i ornamentima.

Osim jevanđelja, koje je prepisivao jeromonah Pankratije 1514. godine, čuvao se i rukopis jednog Otačnika (života svetaca) iz 1533. ili 1540. godine, a tu je pisan i Pomenik manastira Krušedola 1591. U manastirskoj biblioteci su čuvane i sedam starih štampanih ruskih crkvenih knjiga koje je iguman Amfilohije doneo 1651. godine iz Rusije, a u njoj je 1622. napisana „Služba i akatist svecima”.

Danas se u Krušedolu čuvaju mošti sv. Cara Uroša.

U Drugom svetskom ratu manastir nije razoren, ali je opljačkan, a riznica poharana.

Konaci manastira su sve do 70-ih godina prošlog veka bili pretvoreni u dečji dom, da bi tek kasnije bili vraćeni monasima. Danas manastirski kompleks čini crkva i četvorostrani konaci ograđeni u parku.

B. Rakočević