Opstajanje u besmislu

Jubilarno, 60. Sterijino pozorje u Novom Sadu svečano je otvoreno 26. maja u Srpskom narodnom pozorištu u Novom Sadu besedom dramskog umetnika Predraga Ejdusa, koji je istakao vitalnost pozorišne umetnosti uprkos novim medijima, kao i snagu energije koja se stvara između umetnika i gledalaca, a osvrnuo se i na krizu u zemlji i teško stanje u kulturi, ocenjujući da su pozorišta “postala socijalne ustanove, a umetnici doslovno ekonomski ugrožena kategorija stanovništva”.

“U atmosferi obesmišljene kulturne politike, Sterijino pozorje, kao jedna od najznačajnijih i najrelevantnijih pozorišnih institucija, opstaje i dokazuje da kod nas ipak postoje talentovani i obrazovani stvaraoci. U prilog činjenici da se pozorišna tradicija kod nas ukorenila govori i to što ovaj festival traje 60 godina i promoviše Sterijino pozorje kao instituciju od izuzetnog kulturnog i društvenog značaja. Svi mi koji mu godinama prisustvujemo, osećamo neku čudnu groznicu iščekujući da počnu najuzbudljivije i najbolje predstave”, rekao je Ejdus.

Prema njegovim rečima, ekonomska depresija dovela je do svekolikih posrnuća – morala i empatije, kao i do ogromne usamljenosti, beznađa i dezorijentacije ljudi.

“Mnoge oblasti ekonomskog, društvenog i kulturnog života su u krizi. Državne institucije kulture tavore u pogubljenim kriterijumima vrednosti. Političke elite u takozvanim tranzicionim vremenima kulturu, pa i pozorište, polako ali sigurno osiromašuju, onemogućavaju njegovu transformaciju i negativnom selekcijom rukovodećih kadrova srozavaju njegove umetničke vizije”, rekao je Ejdus, posebno ukazujući na teško stanje u pozorištima i nezavidan socijalni položaj umetnika.

Ejdus je naveo u besedi i da pozorišno stvaralaštvo ponekad izgleda kao nemoguća misija zbog “nepredvidljivih političkih, ideoloških, kulturoloških, estetskih i drugih ograničenja”. Ali, i pored toga, kako je istakao, ono opstaje hiljadama godina kao večna vatra.

“Dokle god plamičak tinja, pozorište postoji i živi. Pozorišni čin je neka vrsta zavere. U njemu učestvuju umetnici koji, uprkos svemu, od krhkih ideja, nadahnuća i emocija stavaraju nešto što bi trebalo da ushiti, da zamisli, uzbudi pa, ako hoćete, i da ogorči onog koji je u sali. Gledalac, usamljen tokom predstave, postaje jedinka koja se razlikuje od mase koja je ušla u teatar. Javna usamljenost glumca i gledaoca stvara tu magičnu iluziju pozorišnog čina”, naveo je Ejdus, uveren i da magija pozorišnog čina, koja se stvara između glumaca i poblike, predstavlja “ono večno u toj najefemernijoj umetnosti”.

“Danas, u eri tiranije digitalnih medija, naša umetnost izgleda pomalo anahrona i prevaziđena. U vremenu kada je sve pojednostavljeno i banalizovano, pozorište polako postaje umetnost bivšeg vremena, a slično je i sa literaturom na koju se oslanja. No, bilo je već takvih trenutaka u istoriji teatra ali ta umetnost je, uprkos krizama, doživljavala renesansu uvodeći nove estetike, teme, tehnologije, uvek sa ciljem da tog usamljenog gledaoca zamisli, opusti, iznenadi i da u njemu izazove katarzu koju on može da doživi samo tokom pozorišnog čina”, naveo je Ejdus i istakao da se trenutak istine, prepoznavanja i poistovećivanja gledalaca i glumaca duboko urezuje u sećanje i jednih i drugih.

Takmičarska Selekcija nacionalne drame i pozorišta počela je predstavom “Providenca” Centra za kulturu Tivat, koju je, prema tekstu Stevana Koprivice, režirao Egon Savin.

U selekciji Marine Milivojević Mađarev, publika će videti još osam takmičarskih predstava, od kojih su dve osavremenjene verzije dela Branislava Nušića – “Doktor Nušić” u adaptaciji i režiji Kokana Mladenovića i koprodukciji Kruševačkog pozorišta i Narodnog pozorišta Sombor, te “Mister Dolar”, u režiji Snežane Trišić i izvođenju Narodnog pozorišta u Subotici.

Snežana Trišić je i rediteljka predstave “Kazimir i Karolina” Edena fon Horvata, u izvođenju Atelјea 212 iz Beograda

Publika će videti i predstavu “Zmajeubice” Milene Marković, u režiji Ive Milošević i produkciji Jugoslovenskog dramskog pozorišta iz Beograda, zatim “Život stoji, život ide dalјe” Filipa Vujoševića, u režiji Jelene Bogavac i izvođenju Bitef teatra iz Beograda, “Urnebesna tragedija” Dušana Kovačevića, u režiji Velјka Mićunovića i izvođenju Crnogorskog narodnog pozorišta iz Podgorice, “Ibzenov Neprijatelј naroda kao Brehtov poučni komad” Zlatka Pakovića u produkciji Centra za kulturnu dekontaminaciju iz Beograda, te komad “Dok nas smrt ne razdvoji” Mire Furlan, u režiji Predraga Mikija Manojlovića i produkciji Radionice integracije.

U žiriju 60. Pozorja su Branka Krilović (predsednica), Olga Dimitrijević, Darko Lukić, Milivoje Mlađenović i Igor Bojović.

Netakmičarski program “Kako nas drugi vide” nudi dve predstave - klasik Dušana Kovačevića “Balkanski špijun”, u režiji Cujošija Sugijame (Tsuyoshi Sugiyama) i izvođenju Teatra “A La Place” iz Tokija, te “Prst obarač metak pištolј” (Finger Trigger Bullet Gun) Nenada Prokića, u režiji Džejmsa Jarkera (James Yarker) i produkciji Stan’s Cafea iz Birmingema, koja se bavi temom Prvog svetskog rata.

Za program “Krugovi” selektorka je odabrala tri predstave iz Slovenije i Hrvatske, takođe nastale prema delima klasika iz tih zemalja – Ivana Cankara i Miroslava Krleže.

Predstava “Kralј Betajnove” Cankara, u režiji Eduarda Milera, koprodukcija je Drame Slovenskog narodnog gledališča iz Ljubljane i SNG-a iz Maribora. Krležin “Vučjak”, u režiji Ivice Bulјana, izvešće Hrvatsko narodno kazalište iz Zagreba, a “Kristofor Kolumbo”, u režiji Renea Medvešeka - Zagrebačko kazalište mladih (ZKM).

Poseban gost 60. Sterijinog Pozorja je predstava “Hotel Kosovo” Nenada Todorovića i izvođenju Srpske drame Narodnog pozorišta Priština, sa sedištem u Gračanici.

U čast nagrađenih biće izvedena predstava “Violinista na krovu” Džozefa Štajna, u režiji Atile Bereša i koprodukciji Srpskog narodnog pozorišta i Novosadskog pozorišta (Újvidéki Színház).

Prošle godine, na 59. Sterijinom pozorju, predstava “Neoplanta” Novosadskog pozorišta, u režiji Andraša Urbana, nastala prema istoimenom romanu Lasla Vegela, proglašena je najboljom, a trijumf je ostvarila i bečka predstava “Princip (Mali mi je ovaj grob)”, za koju je Biljana Srbljanović nagrađena za najbolji savremeni dramski tekst, a Mihal Zadara za režiju.

Festivalski sajt je pozorje.org.rs, a program se nalazi i u Kalendaru portala SEEcult.org

(SEEcult.org)