Non-Aligned Modernity
Kolekcija Marinko Sudac predstavlja od 26. oktobra u Milanu izložbu “Non-Aligned Modernity” koju najavljuje kao dosad najveću sveobuhvatnu prezentaciju istočnoevropske umetnosti iz perioda Hladnog rata, sa više od 700 radova oko 120 autora i grupa, uključujući dela umetnika iz nesvrstane bivše Jugoslavije.
Izložba “Non-Aligned Modernity” (Modernità non allineata), čiji je kustos Marco Scotini (u saradnji sa Andrisom Brinkmanisom i Lorenzom Painijem), predstaviće u deset dvorana kompleksa FM Centro per l'Arte Contemporanea jedinstven prikaz istočnoevropske umetničke scene od 50-ih godina 20. veka do pada Berlinskog zida.
Uz radove više od 120 umetnika i grupa, izložba obuhvata i dokumentaciju neoficijelnih izlagačkih prostora i raznih manifestacija.
Među zastupljenim umetnicima su autori iz bivše Jugoslavije kao što su Ivan Kožarić, Sanja Iveković, Vlado Martek, Julije Knifer, Ivan Picelj, Mladen Stilinović, Tomislav Gotovac, grupe Gorgona, OHO, BOSCH+BOSCH i KÔD, Dimitrije Bašičević Mangelos, Slavko Bogdanović, Marina Abramović, Radomir Damnjanović Damnjan, Slavko Matković, Era Milivojević, Bogdanka Poznanović, Raša Todosijević, Braco Dimitrijević… te umetnici iz Istočne Evrope: Stano Filko, Dóra Maurer, Július Koller, Natalia LL…
Julije Knifer, Meander, 1966.
Središte izložbe čine radovi grupe Gorgona i njenih članova, kao i njihova korespondencija s najvažnijim akterima na evropskoj umetničkoj sceni, saopštila je Kolekcija Marinko Sudac, koja sadrži radove koji datiraju od 1909. godine do pada Berlinskog zida, a izlagani su do sada u više od 80 muzejskih institucija, uključujući Tejt Modern u Londonu, Haus der Kunst u Minhenu, Ludvig muzej savremene umetnosti u Budimpešti i Muzej moderne umetnosti u Varšavi.
Poseban naglasak izložbe u Milanu je na eksperimentima Antuna Motike i eksperimentalnim filmovima Aleksandra Srneca, kao i na filmovima grupe OHO i radovima zagrebačke Grupe šestorice autora. Deo izložbe posvećen je i raznolikoj dokumentaciji neoficijelnih izlagačkih prostora.
Mladen Stilinović (Grupe šestorice autora), Ruka kruha, 1974.
Izložba “Non-Aligned Modernity” uzima kao temu najradikalniju, kritički orijentisanu umetnost Istočne Euvope koju pokazuje kao kompleksni prostor umetničkih praksi koje su se autonomno razvijale iza Gvozdene zavese, stvarajući različitu, alternativnu i angažovanu umetnost. Temelji te umetnosti nalaze se u prvim avangardama i na njima je građen celokupan sistem umetničke produkcije u narednim generacijama. Ta linija umetničkog stvaranja – “druga linija”, kako je naziva teoretičar i istoričar umetnosti Ješa Denegri, delovala je kao krilo otpora mejnstrimu.
Sven Stilinović, Zastava, 1984/85.
Kroz više od 700 radova, foto-dokumentacije i arhivskog materijala u medijima slika, crteža, kolaža, fotografija, fotograma, filmova, zvučnih zapisa, radova na papiru, koncepata, manifesta, projekata, skulptura, objekata, instalacija i ambijenata, izložba “Non-Aligned Modernity” prikazuje kritičku umetnost koja je nekim svojim elementima i pojavama prednjačila umetnosti Zapada.
Izložba je, kako je navedeno u tekstu za katalog, najkohezivniji skup informacija o umetničkoj sceni Istočne Evrope, a koncepcijski je posložena tako da prikazuje sled umetničkih praksi stvorenih na nasleđima prve avangarde i oblikovane sistemom u kojem su nastajale.
Gábor Attalai, Negative Star, 1970.
Više od 120 umetnika, grupa, izlagačkih prostora i manifestacija, pokazuju otpor radikalnog umetničkog krila u zemljama Istočne Evrope – Mađarskoj, Češkoj, Slovačkoj i Poljskoj, kao i posebno pozicioniranoj Jugoslaviji.
Grupe i pojedinci stvarali su pod manifestima - grupa EXAT 51 prva je koja je delovala pod manifestom nakon Drugog svetskog rata, grupe Gorgona sa svojim anti-manifestom, zatim manifest međunarodne mreže kontakata NET ili pojedinaca, poput Stana Filka, Alexa Mlynarčika i Zite Kostrove, Dimitrija Bašičevića Mangelosa ili Vladimíra Boudníka.
Stano Filko, Freedom, 1965-1968.
Oštroumna kritika istočnoblokovskog sistema, iako je delovala unutar alternativne i neoficijelne scene, nalazila se na radaru tajnih službi i političkog vrha. Izložbe poput NET-a, održane 1971. u Poznanju u Poljskoj ili izložbe “Prvi otvoreni atelje” 1970. u kući Rudolfa Sikore u Bratislavi, policija je zatvorila u roku nekoliko sati. Umetnici su odvedeni na policijska ispitivanja, naterani da deluju kao informatori tajnih službi, ili im je oduzeto pravo izlaganja, izlaska iz zemlje ili mogućnosti sticanja akademskih pozicija. Umetnici su tražili izlaze u zemljama Zapada, poput mađarskog umetnika Gyule Konkolyja koji je otišao u Pariz, a ako nisu bili u mogućnosti da prebegnu, mentalno su bežali od njega putem konceptualne umetnosti, ili mentalnog bega na druge svetove, što je vidljivo u radovima slovačkog umetnika Stana Filka. U slučaju da policijsko zastrašivanje i pokazivanje moći nije imalo trenutnog efekta, umetnike su stavljali na psihijatrijska posmatranja, kao što je bio slučaj s Markom Pogačnikom koji je delovao u slovenačkoj grupi OHO, ili u pak zatvarani u ludnice.
Marko Pogačnik (OHO), The Beatles Matchboxes, 1968.
U Jugoslaviji je, zbog neuplitanja u političke ideologije Istoka ili Zapada, nastala određena enklava, koja je u određenoj meri tolerisala umetničke pojave. Izvedeni su spomenici vajara Vojina Bakića, apstraktni u formi, članovi kolektiva EXAT 51 stvarali su državne paviljone za svetske izložbe.
U tom su se okruženju mogle pokrenuti manifestacije kao što su izložbe međunarodnog pokreta Novih tendencija, Muzički bijenale Zagreb, GEFF - Festival eksperimentalnog filma, ali i osnivanje i delovanje nezavisnih studentskih centara u Ljubljani, Zagrebu, Novom Sadu i Beogradu. Gotovo istovremeno u Jugoslaviji se pojavljuju pionirski radovi konceptualne umetnosti u Središnjoj Europi, zahvaljujući delovanju članova grupe Gorgona, koja ima tek nekoliko ekvivalenata i na Istoku i na Zapadu.
László Szalma (BOSCH+BOSCH), Hommage to Dada, 1972.
Urbane intervencije, performansi, eksperimenti u području medija fotografije i videa, bili su centralne aktivnosti Grupe šestorice autora, kao i grupe BOSCH+BOSCH. Grupa OHO stvarala je u duhu Arte povere, objavljivala publikacije, izvodila hepeninge i stvarala eksperimentalne filmove i lendart. Tome se, kako je istaknuto, mogu dodati važni pojedinci koji su u međuvremenu postigli i međunarodnu slavu, kao što su Sanja Iveković, Marina Abramović, Mladen Stilinović, Goran Trbuljak, Tomislav Gotovac, Vlado Martek i Radomir Damnjanović Damnjan.
Aleksandar Srnec, KA-13, 1956.
Neformalni izlagački prostori imali su veliku važnost na ovim prostorima, dokazujući da umetnost može funkcionisati bez obzira na podelu sveta na Istok i Zapad, zahvaljujući jednostavnoj upornosti i predanosti pojedinaca i stvaranju međunarodnih mreža kontakata i saradnji. Primeri takvih neoficijelnih prostora su, između ostalih, poljske nezavisne galerije NET i Akumulatory 2, PERMAFO; zagrebačka galerija-izložba At the Moment; Prvi otvoreni atelje u Bratislavi, Balatonboglár u Mađarskoj.
Na tim primerima očigledno je da se fenomen Jugoslavije ističe na mnogo načina, ali je u tim istim 70-im godinama konceptualna umetnost doživela veliku produkciju i u zemljama cele Središnje Evrope: Mađarskoj, Čehoslovačkoj i Poljskoj, sa istaknutim pojedincima poput Juliusa Kollera, Dore Maurer, Petra Štembere, Milana Grygara, Stana Filka, Rudolfa Sikore, Jirija Valoha…
Július Koller, Antihappening. System of Subjective Objectivity, 1965.
Izložba “Non-Aligned Modernity” tematski prati sled ranijih izložbi istočnoevropske umetnosti, poput “Promises From the Past” u Centru “Žorž Pompidu” u Parizu 2010, “Personal Cuts” u Carré d’Art-Musée d’art contemporain u Nimu 2014. ili “Kontakt”, izložbe kolekcije Erste banke u bečkom MUMOK-u.
Naško Križnar (OHO), Lego, 1967.
Kolekcija Marinko Sudac stvorena je sa strategijom sakupljanja umetničkih radova iz područja Centralne i Istočne Evrope, a proširila je delovanje od Baltika do Crnog mora. Nit vodilja je sitematsko istraživanje, proučavanje i promocija avangardnih praksi koje su bile marginalizovane, zabranjivanje, a ponekad i potpuno odbijane zbog istorijskih, društvenih i političkih okolnosti. U tom kontekstu, Kolekcija Marinko Sudac predstavlja najopsežniji i najpotpuniji pregled umetnosti regije koja, počev od 1909. godine, pokazuje kontinuitet od prvih avangardi, preko neoavangardnih tendencija i radikalne umetnosti 1960-ih, do pada Berlinskog zida 1989.
Globalna posebnost Kolekcije Marinko Sudac manifestuje se i u vrsti medija koje sadrži – obuhvata ne samo tradicionalne medije poput slika, skulptura i fotografija, već jednak značaj daje i dokumentarnom i arhivskom materijalu. Veliki značaj stavljen je na te, gotovo zanemarene medije, koji omogućavaju proučavanje i specifičnih fenomena, umetnika i društveno-političkih situacija koje su uticale na njihovu umetnost. Kolekcija sadrži veliki broj muzeoloških jedinica, a umetnički radovi jednako su vrednovani kao i dokumenti i arhivski materijal.
Sándor Pinczehelyi, Sickle and Hammer, 1973.
Kolekcija Marinko Sudac ističe da njen cilj nije proces sakupljanja umetničkih radova, već kontekstualizacija umetnosti regije u globalnu istoriju umetnosti i njeno postavljanje na zasluženo mesto. Cilj je stoga sačuvati kulturno nasleđe regije Centralne i Istočne Evrope od globalizacije, održavajući je kao kontekstualnu celinu. Krajnji cilj je smestiti Kolekciju kao celinu u arhitektonsko, fizičko zdanje muzeja, u kojem će ta umetnosti biti valorizirana, obrađena prema muzeološkim standardima, otvorena istraživačima i stručnjacima i predstavljena javnosti.
Deo radova iz Kolekcije Marinko Sudac dostupan je na platformi Virtualnog muzeja avangarde, koji spaja povezane entitete Muzeja avangarde, Kolekcije Marinko Sudac i Instituta za istraživanje avangarde, u cilju postavljanja središnje baze za proučavanje i istraživanje fenomena avangarde.
Izložba “Non-Aligned Modernity” biće otvorena u FM Centro per l'Arte Contemporanea do 23. decembra.
(SEEcult.org)
