Muzika zapadne Afrike

Knjiga “Muzika zapadne Afrike: četiri instrumenta iz zbirke Muzeja afričke umetnosti” mladog istoričara umetnosti Srđana Tunića, koji je trenutno živi i radi u Meksiku, objavljena je u elektronskoj ediciji MAU kao interdisciplinarna studija koja u sažetoj formi obuhvata sagledavanje istorije, etimologije, korišćenja, izvođenja, muzičara i izrade četiri muzička instrumenta iz kolekcije MAU, fokusirajući se i na njihov značaj u okviru muzike sveta (world music).

Prema rečima Tunića, rad predstavlja i nacrt potencijalne izložbe, kao i doprinos diskusiji kako izlagati muzičke instrumente u muzejima i istaći značaj interkulturalnog obrazovanja kroz muziku.

Knjiga je nastala na osnovu kustoskog (habilitacionog) rada koji je Tunić odbranio 2012. godine, istražujući bogato muzičko stvaralaštvo afričkog kontinenta južno od Sahare. Originalni Tunićev rad “Muzika Afrike: Perspektiva u interpretaciji tradicionalnih afričkih muzičkih instrumenata i njihovog savremenog značenja na bazi zbirke muzičkih instrumenata MAU u Beogradu” odbranjen je 2012. godine pred Komisijom za stručne ispite Narodnog muzeja u Beogradu, a za e-izdanje MAU prilagođen je i dopunjen novim poglavljima.

Prema rečima Tunića, koncept njegovog istraživanja obuhvata različite aktivnosti i pristup temi – bilo da se radi o naučnom delu, postavci (moguće ili buduće) izložbe, edukativnom programu ili uključivanju vanmuzejskih faktora u razmatranje. Takav holistički pristup u proučavanju muzike i aspekata koji se nalaze oko muzike mu je omogućio, kao kustosu, da sagleda različite načine predstavljanja istraživanja, povezivanjem različitih pristupa i korišćenjem literature iz nekoliko disciplina koje se, svaka iz svoje perspektive, bave muzikom i njenim aspektima, poput etnomuzikologije, antropologije, istorije umetnosti, muzeologije i sociologije.

Rad “Muzika zapadne Afrike” postavljen je na tri konceptualna stuba koji ga definišu, a to su kontinuitet sa prethodnim istraživanjima muzičke kolekcije, koje je većinomi sprovela etnomuzikološkinja Andrijana Gojković 80-ih godina XX veka, ujedno i autorka prve i jedine izložbe posvećene isključivo muzičkim instrumentima u MAU, zatim komunikacija, kao muzeološki problem per se, te inovacija kroz građenje sopstvenog pristupa temi, u cilju pružanja drugačijeg uvida u sagledavanje kolekcije, bez namere da ponudi revalorizaciju cele zbirke – kroz povezivanje sa savremenim težnjama i strujanjima u obliku tzv. muzike sveta (world music), kako u svetu, tako i u Srbiji.

Tunićevo polazište, kako je navela u predgovoru Nataša Njegovanović-Ristić, koja mu je bila mentorka, bazirano je na muzejskoj zbirci koja sadrži 53 muzička instrumenta, heterogena prema poreklu, funkciji, nameni, materijalu i izradi. Tunić je eksplikaciju teme fokusirao na četiri predmeta koja su odabrana na osnovu njihovog značaja, zastupljenosti u tradicionalnim afričkim društvima, ali i u savremenoj muzičkoj produkciji, kako u samoj Africi, tako i na internacionalnoj sceni u okviru sve popularnije muzike sveta.

Apostrofirao je zapadnoafričku harfu-lautu – koru, govorni bubanj – tama, zapadnoafrički ksilofon – balafon i klavir koji se svira palčevima – lamelu, smeštajući ih u njihove prvobitne habituse i prateći njihovu upotrebu od najranijih vremena do danas.

Na taj način, od trenutka izrade, prati se predmet u zajednici, kao i njegova vremenska i prostorna mobilnost. Na tom putu uočavaju se sve njegove višeznačne funkcije u rasponu od funkcionalnog do estetskog, od ritualnog do svakodnevnog, od statusnog do zaštitnog, što sveukupno oslikava najznačajnije faktore interpolirane u kompletan korpus muzičkih instrumenata najvažnijeg mobilijara afričke muzike.

U obimnoj studiji, kako je istaknuto u predgovoru, vrlo precizno je data etimologija, poreklo i istorijat instrumenta kao i materijali i načini izrade. Posebnu pažnju Tunić je posvetio statusu muzičara koji su u prošlosti imali povlašćen položaj u društvu, jer su mnogi od njih uz muziku pevali pesme o važnim istorijskim događajima, slavnim kraljevima i vođama, plemićima i njihovom porodičnom stablu. “Žive memorije Afrike” ili “hodajuće biblioteke” kako ih nazivaju, i danas imaju posebno mesto u društvu, ali i na internacionalnoj sceni muzike sveta. Kako ističe autor, kroz muziku sveta oni su dobili veliku šansu da svoje muzičko i kulturno znanje približe celom svetu, a ujedno i da sačuvaju kulturu kao hroničari društva.

Tunić u svom radu posebnu pažnju posvećuje savremenoj muzici Afrike i njenom prisustvu na globalnoj muzičkoj sceni. Nove muzičke forme nastale u sinkretičkom spajanju starijih ostvarenja i savremenih trendova koji u fuziji sa zapadnim muzičkim žanrovima daju specifičan, prepoznatljiv afrički zvuk, bazirani su još uvek na starim instrumentima: kori, balafonu, lameli i govornom bubnju.

Prema rečima Nataše Njegovanović-Ristić, tako koncipiran rad “Muzika zapadne Afrike”, pisan izuzetno jasnim stilom, obogaćen adekvatnim foto-materijalom, baziran na najznačajnijoj literaturi iz te oblasti sa uspešnim prožimanjem antropološkog, muzikološkog i stanovišta istoričara umetnosti, zaokružuje jednu oblast i pokazuje da nebitno od društvenog konteksta koji varira, postoji i jedna konstantna univerzalna potreba za ljudskom kreativnošću.

Srđan Tunić (1984, Beograd) diplomirao je 2008. na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, na Odseku za istoriju umetnosti (MA). Između 2010. i 2011. radio je u MAU kao saradnik kustosa i animator programa, u okviru Edukativnog odeljenja. Učestovao je u organizaciji muzejskih programa (radionice, projekti, tribine, projekcije), postavkama izložbi, istraživanjima o tradicionalnim muzičkim instrumentima Afrike, vanevropskim kolekcijama u Srbiji (Oskar Vojnić, Gradski muzej Subotica) i savremenoj afričkoj umetnosti (Vilijam Kentridž, 51. Oktobarski salon).

Od 2011. samostalno radi na izložbenim i edukativnim projektima, sarađuje sa savremenim umetnicima i galerijom Zvono, a u koautorstvu sa Andrejem Beretom i Udruženjem građana Artikal iz Beograda, pokrenuo je kustoski projekat i platformu “Kustosiranje / About and around curating”.

U okviru mreže Cultural Innovators Network, radi na projekatima u zemljama Mediterana: “Trans-Cultural Dialogues” i “Infiltri: street art archive”. Objavio je više kustoskih i naučnih tekstova iz istorije umetnosti.

Knjigu “Muzika zapadne Afrike: četiri instrumenta iz zbirke Muzeja afričke umetnosti” moguće je preuzeti sa sajta MAU, koji je 2014. godine pokrenuo elektronsko izdavaštvo, u cilju podrške mladim stručnjacima.

*Foto: Detalj kore, instrument iz MAU, inv. br. P0430, 2014. Fotografisao:  Srđan Tunić

(SEEcult.org)