Muzej pritvoreništva Saharova
Muzej-stan velikog ruskog naučnika i borca za ljudska prava Andreja Dmitijeviča Saharova (1921-1989) u Nižnjem Novgorodu privukao je na dan otvorenih vrata veliki broj poštovalaca te izuzetne ličnosti sovjetskog društva druge polovine 20. veka, koja je rehabilitovana na početku Perestrojke. Građani su položili cveće na spomen ploču koja podseća na boravak slobodumnog mislioca i naučnika i njegove supruge u kućnom pritvoru u tom stanu.
Muzej-stan velikog ruskog naučnika i borca za ljudska prava Andreja Dmitijeviča Saharova (1921-1989) u Nižnjem Novgorodu privukao je na dan otvorenih vrata veliki broj poštovalaca te izuzetne ličnosti sovjetskog društva druge polovine 20. veka, koja je rehabilitovana na početku Perestrojke.
Građani su položili cveće na spomen ploču koja podseća na boravak slobodumnog mislioca i naučnika i njegove supruge u kućnom pritvoru u tom stanu.
U muzeju, koji je smešten u stanu na prvom spratu 12-spratnice u stambenom reonu u kojem je Saharov boravio tokom gotovo sedmogodišnjeg političkog progonstva u zabranjenom gradu Gorkom (kojem je posle raspada SSSR-a vraćen prvobitni naziv Njižnji Novgorod), sačuvana je prvobitna postavka: neprikladni i neukusni nameštaj iz sovjetske epohe, telefon, iznenadno uveden 25. decembra, poslednje nedelje progonstva, kojim mu je lično Mihael Gorbačov saopštio vest o oslobađanju (Gorbačov na telefonu: “Dobili ste mogućnost da se vratite u Moskvu. Vratite se patriotskom poslu”).
Deo ekspozcije je posvećen drugom delu boravka velikog naučnika u zabranjenom gradu, kada je bio angažovan na stvaranju hidrogenske bombe.
Sticajem različitih životnih prilika, Saharov je u novogorodskom kraju proveo ukupno 30 godina, uključujući sedam u progonstvu, iz kojeg je oslobođen na početku Perestrojke.
U spomen na naučnika, u njegovom stanu-muzeju otvorena je izložba pod nazivom “On je bio prorok svog vremana”, na kojoj su izložene fotografije iz raličitog perioda života te istaknute ličnosti. Takođe, sakupljeni su i citati iz njegovih dela i javnih nastupa.
U Moskvi inače deluje Društveni centar “Saharov” koji, pored izložbi, organizuje tribine, simpozijume i druge oblike okupljanja i delovanja svetske umetničke i intelektualne elite.
Daleko su doprli ođeci jedne afere u martu 2007. godine, čija je žrtva bilo i delo nedavno preminulog poslednjeg ruskog futuriste Vagriča Bahčanjana, prezentovano na izložbi “Zabranjena umetnost 2006” koju je u Centru “Saharov” postavio kustos Tretjakovske galerije Andrej Jerofejev.
Pripadnici militantne pravoslavne mladeži shvatili su izložbu kao napad na duhovne vrednosti ruske pravoslavne tradicije i organizovali su stražu, demonstrirajući “protiv raspirivanja međureligioznog razdora”.
Kako su pisali ruski mediji, posebno “Večernja Moskva”, oko sto momaka, snažnih i nabildovanih, obučenih pretežno u crna odela, postrojilo se na ulazu u Centar “Saharov” uzvikujući parole: “Neprijateljima prаvoslavlja nije mesto na zemlji”, “Zakoni Rusije - za pravoslavlje” i “Muzej Saharova - gnezdo provokacija!”
Protest je posebno bio usmeren protiv nekoliko eksponata, među kojima je bila Bahčanjanova ikona na kojoj je umesto Hrista na raspeću bio Lenjinov orden, remek delo Aleksandra Kosolapova “Ikona-ikra”, kao i platno na kojem je naslikan homoseksulani akt dva vojnika.
Protestu protiv te izložbe, koju su nazvali skarednom, pridružili su se tada i TV komentator Mihail Leontjev i ondašnji deputat u Državnoj dumi Aleksandar Čujev, a u ime Ruske pravoslavne crkve protestovali su sveštenik Vsevold Čaplin i đakon Andrej Kurajev.
Organizacijom izložbe i eksponatima na njoj pozabavilo se i državno tužilaštvo za reon Taganka.
Slavni sovjetski disident Saharov doktorirao je na Institutu fizike Spvjetske akademije nauka 1947. godine, a za naučni doprinos razvoju nuklearne tehnologije dobio je Staljinovu nagradu 1953, Lenjinovu 1956, tri puta je odlikovan ordenom Heroja Sovjetskog Saveza, postao je član Akademije nauka... Ali, sve to mu je oduzeto dekretom Preizdijuma Vrhovnog Sovjeta 22. januara 1980. godine, kada je kao neustrašivi borac za ljudska prava, proteran sa suprugom Elenom Boner u Gorki.
U progonstvu je tri puta štrajkovao glađu na duži rok: 1981. godine 17 dana, 1984. godine 126 dana i od aprila do oktobra 1985. godine čak 178 dana.
Nakon trijumfalnog povratka iz progonstva, dočekan je kao nacionalni heroj, izabran za narodnog deputata u Vrhovnom Sovjetu SSSR-a i prvi put otputovao u inostranstvo.
Nobelova nagrada za mir dodeljena mu je 1975. godine, a 1986. ustanovljena je međunarodna nagrada nazvana njegovim imenom, koja se dodeljuje godišnje pojedincima i organizacijama posvećnim ljudskim pravima i slobodama.
Branko Rakočević
