Likovnost i tekstualnost

CRITICIZE THIS - Milovan DeStil Marković, Gradska galerija Požega, 15-29. septembar 2012.

Piše: Milena Milojević

Milovan DeStil Marković, međunarodno priznati umetnik, bio je jedan od glavnih aktera beogradske umetničke scene 80-ih godina koja je bila okupljena oko Studentskog kulturnog centra. U tom periodu, zajedno sa umetnikom Vlastom Volcano Mikićem, osniva grupu „Žestoki“ i inicira obnavljanje kultnog kluba Akademija. Nakon 30 godina kontinuiranog stvaralaštva, izložbom u Gradskoj galeriji Požega, prvi put se predstavio publici u varošici u kojoj je proveo detinjstvo i srednjoškolske dane. Dok se stvaralaštvo ovog pokretača i učesnika „novotalasnih“ i „žestokih“ dešavanja u Srbiji 80-ih baziralo i na performansima i instalacijama, po odlasku u Berlin 1986. godine posvetio se istraživanju jezika slikarstva. Od tada se prvenstveno bavi transfigurativnim slikarstvom, u čijim okvirima nastaju “Karminke”, “Bar-kodovi”, “Beskućnici”. U seriji radova “Karminke” izrađuje “portrete” svetski poznatih ženskih likova, tj. pop-ikona, upotrebljavajući različite nijanse karmina, kojima boji površinu platna, dok u ciklusu “Beskućnici” portretiše likove sa margine društvenog života, ispisujući fragmente iz razgovora sa njima. Iako u brojnim intervjuima ističe da njegovi radovi nemaju direktne političke reference, Markovićeva umetnost ima „politički predznak“, što je naznačila i kustoskinja Slađana Petrović Varagić povodom izložbe pet promišljeno odabranih reprezentativnih dela. Ona su proizašla iz umetnikovog kritičkog odnosa prema aktuelnom društveno-političkom poretku, iz preispitivanja uvreženih načina reprezentacije različitih društvenih grupa, odnosa moći i nacionalističkih ubeđenja.

Marković problematizuje ulogu umetničke produkcije i jezik slikarstva u kontekstu kapitalističkog sistema, o čemu svedoči delo „Šta da se radi? (Černiševski)“ iz 2012. godine. Ono pripada seriji bar-kodiranih slika, u kojoj DeStil naslov ili rečenicu iz pažljivo probranih književnih dela, prebacuje u bar kod, pomoću softvera, a potom ga oslikava. Poigravajući se sa simbolom savremenog potrošačkog društva, umetnik transponuje literarno u likovno, navodeći nas na „vizuelno čitanje“ književnosti. „Šta da se radi?“ je istoimeni naziv novele ruskog pisca Černiševskog, s kraja 19. veka, koji je anticipirao Oktobarsku revoluciju. Aludirajući na revoluciju, kao (jedno) moguće razrešenje postojećih konflikata u društvu, Marković je na otvaranju izložbe završio pomenuti rad, ispisujući na njemu odgovor - „Okupiraj!“. Održavanje DeStilove izložbe je korespondiralo sa obeležavanjem godišnjice internacionalnog pokreta „Okupiraj Vol strit“, što je dodatno osnažilo pomenuti umetnički gest. Ali, kao što se ovom pokretu može zameriti nerealizovanost ideja i ograničenost dometa, tako se stiče utisak i da je Markovićev usklik “Okupiraj!” osuđen na retoričko, a ne delatno problematizovanje kapitalizma. Ipak, aludirajući na Occupy pokret, koji je neosporno proklamovao ideale „solidarnosti, jednakosti i direktne demokratije“, DeStil se simbolički priključio protestima za poziv na svetsku revoluciju, potvrdivši i ovog puta svoju antihegemonu poziciju i protivstav.

Bar kodu, kao globalnom i univerzalnom pismu, DeStil Marković suprostavlja likovnost partikularnih jezika i pisama, u dva izložena rada „Alfabete i analfabete u ikonostazi“ i „Pismo Mari Žose Mondzain“. Ova serija, inspirisana srpskim srednjovekovnim stvaralaštvom nastalim pod vizantijskim uticajem, nadovezuje se na „bitumensko-zlatne“ slike koje je Marković radio još 80-ih godina. U „Pismu Mari Žose Mondzain” DeStil je prikazao 5 slova iz 5 različitih jezika sa blago naznačenim oreolima kako bi problematizovao kulturološke i civilizacijske razlike koje se manifestuju u statusu jezika i pisma, dok je u drugom radu tematizovao jezik u službi nacionalizma. „Alfabete i analfabete u ikonostazi“ čine dva poliptiha, sastavljena od više slika malog formata, na kojima su ćirilična i latinična slova “ovenčana” zlatnim oreolom. Naslov rada sugeriše da je jedno pismo, odnosno njegova upotreba, znak pismenosti i nacionalne osvešćenosti, a upotreba drugog, nepismeni čin, pa čak i “udar na nacionalno biće”. Iako delo datira iz devedesetih godina, u vreme bujanja nacionalizma i njegovog legitimisanja kroz kulturu i jezik, ono je i dalje vrlo relevantno, jer se i danas u srpskoj javnosti upotreba latinice, kao drugog pisma, često poistovećuje sa svetogrđem.

DeStil razvija svoju kritiku neprikosnovenosti nacije, cinično interpretirajući zastavu kao ikonični simbol svake države. Rad “Prototip Srbija” iz 2008. predstavlja poliptih sačinjen od fotografija malog formata, koje bojama pozadine tvore srpsku zastavu. Na fotografijama su krupni kadrovi desne ili leve ruke sa uperenim pištoljem, koje se razlikuju po uglu kadriranja. Nasilni čin je prikazan iz dve perspektive, gde desna ruka označava ubicu a leva žrtvu. Marković nas tako suočava sa destruktivnim devedesetim godinama, ali ne samo sa ratovima koji su tada vođeni, već sa opštim nasiljem koje je u najvećoj meri obeležilo to razdoblje.

Može se zaključiti da se DeStil u pomenutim radovima bavi i kolektivitetom, što potvrđuje i poslednji u nizu eksponata prikazanih na ovoj izložbi. U pitanju su video isečci iz serije “Beskućnici”, odnosno intervjui koje je Marković vodio sa ovom marginalnom, ili kako je često označeno, “nevidljivom” grupom. Time se potvrđuje teza po kojoj se za Markovićevu umetnost može reći da je politička, jer on pokušava da akcentuje društvene odnose, da ukaže na neuralgične tačke savremenih društava, ali i na prikrivenost, podrazumevanost nasilja i isključivanja.

Stiče se utisak da nam ova izložba Milovana DeStil Markovića, pre svega, razotkriva kako se iza svakog sistema značenja kriju posebni interesi, ili opsene, opasnosti i predrasude. Dodatno, umetnik zamagljuje razliku između teksta i slike, uvodeći u svoje stvaralaštvo brojne dihotomije poput vidljivog i nevidljivog, zabranjenog i dozvoljenog, ili trivijalnog i svetog, prema sopstvenim navodima. Tako tekst šifrovan bar-kodom zapravo postaje nevidljiv, nepoznati nasilnici i žrtve su inkorporirani u istaknutu zastavu, a beskućnici su, makar umetničkim sredstvima, učinjeni vidljivijim.

*Tekst je nastao u sklopu projekta Criticize This! koji organizuju Kulturtreger i Kurziv iz Hrvatske, SEEcult.org i Beton iz Srbije, te Plima iz Crne Gore. Projekat se realizuje u sklopu programa "Kultura 2007-2013" Evropske komisije. Sadržaj ove publikacije isključiva je odgovornost organizatora projekta Criticize This! i ni na koji način se ne može smatrati da odražava gledišta Evropske unije.