Jutro naše zore - tražeći fabriku otkrili smo grad

Izložba “Jutro naše zore: tražeći fabriku otkrili smo grad” grupe Jednostavno rečeno u Galeriji Artget Kulturnog centra Beograda sadrži izbor fotografija iz arhiva nekadašnje Fabrike automobila u Priboju i pribojskog Zavičajnog muzeja, koje su nastale od 60-ih do 80-ih godina XX veka, a danas pružaju dragoceni uvid u život tog grada, kao i industrijskog i kulturnog nasleđa Priboja.

Izložba “Jutro naše zore” predstavlja pregled dosadašnjeg rada grupe Jednostavno rečeno koja se bavila istraživanjem nasleđa Priboja sa posebnim fokusom na uticaj FAP-a ne samo na industrijski, već i na kulturni, sportski, demografski, urbanistički, infrastrukturni, interkulturni, obrazovni razvoj, život i duh grada.

“Kroz procese privatizacije medija u našoj sredini u poslednjih tri decenije nestao je veliki broj neprocenjivih fotografskih arhiva. Nakon preuzimanja medija, novi vlasnici su najčešće izbacivali fotografije i negative, da bi ‘iskoristili’ prostore u kojima su oni bili skladišteni. U najvećem broju slučajeva, ovi materijali su nepovratno izgubljeni. Upravo zbog toga, oni arhivi koji su sačuvani postaju još dragoceniji”, navela je grupa Jednostavno rečeno povodom izložbe u Artgetu. Jedan od tih primera je i arhiv fotografija Murata Jukića koji je sačuvan u Zavičajnom muzeju Priboja. Sačinjava ga oko 750 negativa, na kojima se nalazi više od 25.000 fotografija, nastalih od 1960-ih do 1980-ih.

Većina dostupnih fotografija u tom arhivu je gotovo bez konteksta, opisane su tek po jednom rečju na kutiji u kojoj su se nalazili negativi, poput “žene” ili “proslava Nove godine”.

Izložbom “Već neviđeno”, održanom u maju ove godine u Priboju, grupa Jednostavno rečeno pozvala je građanke i građane tog grada da obogate arhivske fotografije pričama i sećanjima koje na njima prepoznaju, ali i onim pričama o Priboju i FAP-u koje možda nisu direktno predstavljene na nekoj fotografiji, ali na koje ih one inspirišu. Neke od njih čuvaju priče o životu Priboja i okoline iz 60-ih i 70-ih iz svakodnevnog života fabrike, iz restorana FAP-a, sa sportskih terena, sa sletova, karnevala, pa i prikaza mnogih FAP kamiona, što grupnih, što pojedinačnih; što statičnih, što u akciji.

Najuzbudljiviji deo razotkrivanja tih arhiva, prema navodima grupe Jednostavno rečeno, bili su razgovori sa ljudima, uživo i putem društvenih mreža. Poznavaoci svakodnevne istorije Priboja, neposredni akteri, prijatelji i članovi porodica otkrivali su pozadine pojedinih fotografija, uz mnogo emocija i anegdota. Najzanimljivije od njih su zabeležene i pretočene u narative, koji prate fotografije.

Te arhive, kao i priče o FAP-u, čini se da su beskonačne i neiscrpne. One su istorija grada Priboja i sećanje na vreme koje izuzetno živo opstaje i traje u sećanjima Pribojaca iz čijih iskustava možemo i treba da učimo.

Prikupljeni materijal i dokumentacija, intervjui, poetski fragmenti i montirani video i audio snimci predstavljaju predložak za posredovanje sadržaja tog arhiva ka novoj publici. To je ujedno i uvod u dalje promišljanje javnog predstavljanja fotografskih arhiva koje digitalizuje grupa Jednostavno rečeno: arhiv FAP-a i arhiv Zavičajnog muzeja Priboja. Predstavljanjem arhive kroz virtuelne i fizičke javne prostore teži se sveobuhvatnijem prikazivanju i kontekstualizovanju fotografskih i drugih arhiva i njihovom komuniciranju na nove načine i u različitim javnim prostorima – od Fejsbuka do kulturnih centara, od galerija do kamiona.

Kroz istraživanja grupe Jednostavno rečeno nastali su i publikacija “Što baš sad, što baš FAP” i kratki dokumentarni film “FAP nije bio samo firma”. Na osnovu arhive negativa i fotografija iz Zavičajnog muzeja, koje su digitalizovane, nastali su publikacija i interaktivna izložbena instalacija “Već neviđeno” na raznim javnim lokacijama u Priboju, kao i u kamionu FAP 1213. Na taj način je odata počast FAP kamionima koji su prevozili robu i spajali ljude, gradove i zemlje, ali bili i jedna vrsta kulturnog centra.

Izložba “Jutro naše zore” u Artgetu, čija je umetnička direktorka 2022. godine Mia Ćuk, biće otvorena od 14. jula do 25. avgusta.

(SEEcult.org)