36. Montrealski filmski festival

Upravo okončana smotra svetskog filma, Montrealski svetski filmski festival (FFM, 23. avgust – 3. septembar), jedan je od samo 14 takmičarskih prepoznatih od najuticajnije globalne mreže producenata (FIAPH), te prirodno privlači pažnju kako svetske art house scene, tako i Evropske filmske akademije. FFM je festival na kojem konstantno raste broj prikazanih ostvarenja (kao i zemalja učesnica), sa sve snažnijom tendencijom ka stimulaciji mladih autora (velikim delom debitanata, kao i studenata sa školskim filmovima), nezapostavljajući ni brojne kratkometražne uradke. No, ono što je najvažnije, FFM ima i svoju odanu publiku, pa je uobičajeno sretati i posetioce sa oko vrata okačenim tzv. filmofilskim pasošem (ulaznicom za sve projekcije), iako se na programu retko mogu pronaći renomirana autorska imena, odnosno velike produkcije.

U ovogodišnjem takmičarskom programu mogle su se uočiti dve neobične tendencije. Uprkos svim recentnim ratnim sukobima, čak nekoliko ostvarenja tretira vreme (i neposredno oko) drugog svetskog rata, i sva su završila sa nekim od priznanja, bilo zvaničnim ili nezvaničnim. Slavni švedski veteran Jan Troel dobio je nagradu za najbolju režiju Poslednje kazne (The Last Sentence), priče o poznatom švedskom novinaru koji je pružao otpor nacistima od dolaska Hitlera na vlast pa do svoje smrti 1945. godine; specijalna nagrada žirija pripala je (eq aequo) špansko-portugalskom filmu Narandžin med (Orange Honey) Imanola Uribe, koji govori o mladiću što se suprotstavlja političkim čistkama Frankove Španije ranih 50-ih godina prošlog veka; priznanje za najviši umetnički domet otišlo je filmu Aleksandra Proškina (Proshkin) Expiation (Iskupljenje), drami smeštenoj u vreme prve poratne nove godine 1946.; dok su nemačko-izraelskom debitantskom filmu Kraj sezone lova (Closed Season) autorke Fransiske Šloter (Franziska Schloter), o mladiću što dolazi da upozna svog oca, jevrejina koji je bio skrivan u jednom nemačkom selu za vreme rata, pripale nagrade za najbolju glumicu i ekumenska. Drugu tendenciju činili su filmovi sa vremešnim protagonistima, koji proživljavaju svoju drugu (čak i treću) mladost. Poput kakvog odgovora na godinama prisutnu inicijativu popularnih filmova o sazrevanju adolesceneta pogotovo u žanrovskim filmskim vodama, publika art house provinijencije proglasila je za najpopularniji austrijski film Rane 80-te (Coming of Age, ili u originalu Afgang 80) autorskog dvojca Sabine Hebler (Hiebler) i Gerharda Ertla, koji tretira romansu dva 80-godišnjaka, dok je specijalna nagrada za Otvorenost prema svetu, i priznanje od strane publike u konkurenciji kanadskog filma pripala je veoma slaboj Karakari Kloda Genjona (Claude Gagnon), o penzionisanom profesoru iz Kvebeka što započinje ljubavnu vezu sa mlađom udatom Japankom na svom proputovanju kroz Okinavu.

        Narandžin med

U netakmičarskom programu, posebno interesantan program ponudila je selekcija dokumentarnog filma. Tako su recimo dva američka ostvarenja Zavisan od slave (Addicted to Fame) autora Dejvida Điankole (David Giancola) i Izborna nefunkcionalnost (Electoral Dysfunction) autorskog trojca Dišamp/Ferel/Singer (David Deschamps/Leslie D. Farrell/Bennett Singer) na jedan dopadljiv i komunikativan način mnogo toga izneli o problemima savremenog društva zemlje odakle dolaze. Zavisan od slave nastao je potpuno spontano, počivajući na uobičajenom iza scene materijalu što prati snimanja pojedinih produkcija, u ovom slučaju trash SF igranog filma Ilegalni vanzemaljci (Illegal Aliens, 2007) režisera B filmova Dejvida Điankole, da bi spontano prerastao u jedinstven, prosto nadrealan dugometražni dokumentarni film, složeni ”film u filmu” koji otkriva neslućene razmere američke medijske hipokrizije. Naime, jedna od producentkinja i tumač glavne uloge Điankolovog SF filma bila je Ana Nikol Smit (Anna Nicole Smith), poznata kao zečica magazina Playboy za 1993, odnosno nizu neuspešnih pojavljivanja na TV i filmu, te bogatašica zahvaljujući svom braku sa 90-godišnjim naftaškim magnatom koji je neposredno nakon njihove prve godišnjice preminuo (sudski spor oko nasledstava bio je ozbiljan predmet Američkog vrhovnog suda). I kada je izgledalo da će Điankolo uspešno realizovati svoj film, započinje serija obrta kakvu samo životna realnost može da skroji prevazilazeći svaku filmsku, bila ona i u domenu fantastike. Ani umire dvadesetogodišnji sin 3 dana nakon što ona rađa devojčicu, a ona sama umire od overdoza nakon nešto manje od 5 meseci, postajući tako i ubedljiva 2. medijska vest u Americi 2007. - odmah nakon rata u Iraku! Ironija sudbine je u tome što Điankolo koji je uspeo da završi svoj film, kao Anin poslednji saradnik biva i medijski posebno lansiran (uključujući i gostovanja kod Lerija Kinga sa svojim koproducentom Džonom Džejmsom (John James - Džef Kolbi iz Dinastije i Kolbijevih), da bi na kraju ostao uskraćen bilo kakve distribucije svog SF-a, jer je praktično javno mnenje procenilo kako bi se to moglo smatrati eksploatisanjem tragične sudbine heroine, iste one koju je do nekoć žestoko osuđivalo zbog braka iz koristoljublja i podsmevalo se njenoj ”eruditivnosti” i ”talentovanosti” (?!) Najzad, zahvaljujući budnosti moralne svesti Amerike, Điankolo nikada nije povratio niti dolar uložen u film Ilegalni vanzemaljci, ali je zato nesvesno iznedrio vrlo sofisticiranu priču o oblicima uspona i pada jednog čoveka i jedne zvezde, te kolateralnih šteta savremenog medijskog apsurda, metaforu Zavisan od slave.

      Zavisan od slave

Izborna nefunkcionalnost govori opet u frapantnoj činjenici da statut SAD-a nema (niti je ikada imao!) regulativu koja definiše pravo glasa na izborima (?!) Uz obilatu dozu ironije, Mo Roca (Rocca) nas vešto sprovodi kroz labirint birokratskog apsurda, pokušavajući da objasni prosečnom čoveku kako izgleda mehanizam glasanja u najdemokratskijoj zemlji sveta. Ali, to je praktično nemoguće, jer je sistem prepun nelogičnosti, te komplikovan i za ljude zavidne nadprosečnosti, a deluje kao da glasanja poput onih uobičajenih širom sveta, u Americi predstavljaju samo probu za ono pravo u kojem odlučuje mali broj kandidata (nešto poput modela žrebanja za kvalifikacije za svetsko prvenstvo u fudbalu gde svi učestvuju, da bi se potom kvalifikovani između sebe izborili za titulu). Na kraju, autori filma prosto nameću zaključak da ovakvim sistemom američki izbori postaju sami po sebi poligon za manipulaciju koji je pri tom potpuno legalan, bez ikakve potrebe za onim staromodnim načinom krivičnog lažiranja.

U okviru predstavljanja kinematografija, vredi istaknuti veoma aktuelnu inicijativu norveškog filma. Film U mrak (Into the Dark) debitanta Tomasa Vangsma (Thomas Wangsmo) zasluženo je ovenčan nagradom u kategoriji debitantskog filma, iako tek 3. po značaju – Bronzanim zenitom. Zrela, precizna i ekonomično vođena drama Vangsma prikazuje delikatne emocija dve porodice iz komšiluka, nakon što otac iz jedne naleti automobilom na sina iz druge. Mališan završava u komi, povlačeći tako lično preživljavanje osećaja krivice i odgovornosti samoga počinioca. A kada smo kod emocija, posebno mesto zauzima izuzetno dragoceni dokumentarni film Liv & Ingmar indijskog autora Diraja (Dheeraj) Akolkara, čije ostvarenje na vrlo rafinirani način oslobađa čitavu lepezu osećanja. Film predstavlja iskrenu ispovest norveške dive Liv Ulman o svom odnosu sa švedskim velikanom Ingmarom Bergmanom, kratkotrajno supružnikom, a do kraja (njegovog) života i najbližim prijateljem. Odišući nežnošću i ne zadirući u patetiku, ovaj vešto izbalansiran film povlači i pitanje koliko mešanje privatnog i profesionalnog može uticati na rezultat, a celokupno gledano, govori o samim ličnostima Ulmanove i Bergmana verovatno više nego li svi njihovi filmovi skupa.

      Liv & Ingmar

Takođe Indijac Ajaja Bala (Ajay Bahl), samouki Mumbijac koji potpisuje i režiju i kameru svog debija Diplomska propusnica (B.A. Pass), pripoveda provokativnu priču koja otvara i tekući problem indijskog društva. Storija o mladom studentu što spletom okolnosti postaje žigolo udatih žena, te kreće put ličnog sunovrata, potpomognuta je i veoma nadahnutom vizuelnom komponentom. Film je već prepoznat u matičnoj zemlji dodeljivanjem jedne od prestižnih nagrada, opravdano svrstavajući Bala u nadolazeće nade indijskog filma.

I najzad filmovi direktno vezani za naš region. Iako svedene ponude, uz Dragojevićevu Paradu prikazanu u pratećem programu, slovenačkog odgovora na Kusturicinu poetiku Šangajskim ciganinom, koji je na sve ređoj filmskoj traci raskošno snimljen od strane našeg snimatelja, debitanta na dugometražnom filmu Miloša Srdića (scenarista i režiser filma Marko Nabersnik osvojio je nagradu za najbolji scenario), te pojedinih filmova o kojima će više biti reči, interesantno je da je ova selekcija (uslovno rečeno, jer je pripadala različitim programskim celinama), pogotovo u produkcionom smislu izgledala ubedljivije čak i od većine ponude mnogo bogatijih zemalja.

Hrvatski film veterana Krste Papića Cvjetni trg ovenčan je samo specijalnom nagradom za Slobodu govora. No, njegovo ostvarenje govori sve jezike sveta, štaviše, scenario Mata Matišića (koscenarista Finih mrtvih djevojaka) predstavlja pravu bravuru! Višeslojna i bogata detaljima, ova iznijansirana priča o glumcu iz lutkarskog pozorišta agnostičkog stava, koji biva jeftino ucenjen od strane policije da odigra svoju prvu rolu bez maske - sveštenika što treba da ispovedi notornog kriminogenog vođu hrvatske građevinske mafije, evocira neke od najsjajnijih Oskarom nagrađenih tekstova. Izuzetno svedena, minimalistička gluma kakva se retko viđa u filmovima regiona (pogotovo glavnog protagoniste Dražena Kuna), čemu svakako doprinosi (pogotovo kod nas) retko viđen britki i funkcionalni dijalog, te ekonomičnost montaže koja tvori besprekoran ritam, svrstava ovaj složeni i nadasve disciplinovani triler (konačno!) u sam vrh produkata naših prostora uopšte. Ovo ostvarenje svojom inteligencijom prevazilazi domen bilo kakve žanrovske simplifikacije, nagrađujući i sve one što tragaju za višim smislom - dramom apsurda, političkom satirom, teološkom refleksijom,... a pre svega subverzivnim i beskompromisnim, jer Papićeva priča o nevinom junaku koji slučajno započinje borbu sam protiv svih ne bi li sačuvao svoju porodicu, stiže i do najviših organa u vladi. Jedina zamerka bi se mogla pronaći u pomalo arhaičnom tretmanu kamere, odnosno tretiranju slike na način što podseća televizijskom, ali Papićeva asketska režija toliko pogađa suštinu problema svih zemalja regiona, da sam vizuelni aspekt odlazi u drugi plan.

     Cvjetni trg

Prvenac autorke po majci našeg porekla, Michaele Kezele - Moja lepa domovina (originalni prevod bio bi Most nad Ibrom / Die Brucke am Ibar) je nemačko/srpsko/hrvatska koprodukcija i takmičio se u selekciji debitantskog filma. Sniman u Srbiji, sa velikim brojem naših glumaca u epizodama (Slavko Štimac, Ljuba Bandović, Danica Ristovski, Miloš Timotijevć, Eva Ras, Bata Živojinović kao specijalni gost...), tretira priču koja nama može zvučati deplasirano – ljubav između Srpkinje i Albanca tokom bombardovanja 1999. na Kosovu. No, veoma jaka potka što otvara pitanje odgovornosti korištenja osiromašenog uranijuma od strane NATO trupa, izuzetna vizuelna kultura (pogotovo neuobičajena za naše prostore), odnosno zavidna zanatska umešnost Kezele u režijskom smislu, kao i njen poetski izraz, diže ovu produkciju na viši nivo u svakom smislu (iako se radi o prilično uobičajenom budžetu naših etabliranih produkcija). Imajući u vidu i višestruko nagrađivan kratkometražni film Milan (2007), samu autorku svakako treba svrstati u one na čije se naredne projekte mora ozbiljno obratiti pažnja.

Konačno, neobični hrvatskih omnibus 7sex7 debitankinje Irene Škorić skrojen je od 7 priča, i kao po pravilu takve strukture, neujednačenog je kvaliteta. Neke od njih su dobro napisane i uverljivo odglumljene, tako da ovaj film, inače izrazito skromnog budžeta, ostavlja povoljan utisak, a ono što je još važnije, oslobađa novog autora sa potencijalom.

Dejan Nikolaj Kraljačić