Kulturne potrebe i navike građana Srbije
Svega 6,5% građana u Srbiji ističe da im je poseta kulturnih programa jedna od tri omilјene aktivnosti u slobodno vreme, a za samo 6,1% kulturnog stvaralaštvo je jedna od omilјenih aktivnosti, pokazuje istraživanje Zavoda za proučavanje kulturnog razvitka (ZAPROKUL), sprovedeno krajem 2015. godine u cilju sagledavanja aktuelnih karakteristika u kulturnom ponašanju građana Srbije.
Iako u visokom procentu tvrde da vole ustanove kulture, istraživanje pokazuje da ih građani retko posećujuu slobodno vreme, koje za blizu 60% ispitanih tokom radnog dana iznosi do četiri sata, a tokom vikenda do sedam sati. Građani tada preferiraju druženje, boravak u prirodi i laganu rekreaciju, izlaske, te gledanje televizije ili filmova u bioskopu.
Kao glavne razloge za retko posećivanje kulturnih sadržaja građani navode nedostatak vremena i interesovanja, dok za koncerte, pozorišne i bioskopske sadržaje ističu i slabu zastuplјenost takvih programa u mestu u kojem žive.
Građani Srbije u najvećem procentu nemaju dovolјno vremena za čitanje knjiga (63,6%), za posetu spomenicima kulture (53%), zatim bibliotekama (49,2%), gledanje i slušanje programa iz kulture na TV ili radiju (48,1%).
Nedostatak interesovanja se najčešće kao razlog navodi kod posećivanja koncerata klasične muzike (51,4%), baletskih i operskih predstava (41,2%), biblioteka (35%) i muzeja i galerija (34%). Nepostojanje programa, odnosno retki kulturni programi u mestu stanovanja ispitanika su razlog za neposećivanje baletskih i operskih predstava (35,9%), koncerata klasične muzike (24%), koncerata druge vrste muzike (21,6%), pozorišnih predstava (21,5%), muzeja i galerija (19,5%) i bioskopskih projekcija (17,7%).
Zbog visoke cene ulaznica građani češće ne posećuju bioskope (17,4%), pozorišne predstave (16,7%) i koncerte druge vrste muzike (15%). Sa druge strane, 9,5% građane ne posećuje često muzeje i galerije, jer smatra da programi “nisu dovolјno kvalitetni”.
Ipak, kako navode autori istraživanja, više od tri četvrtine anketiranih (78,7%) izjavilo je da je u poslednjih godinu bilo na barem jednom kulturnom programu (više od polovine građana u bioskopu, a skoro pola i na koncertu, pozorišnom programu i u biblioteci).
Šta građani rade u slobodno vreme
Među građanima koji svoje slobodno vreme troše na kulturne aktivnosti, ističu se mlade žene koje žive u gradu i visoko su obrazovane, dok je tipičan predstavnik ne-publike muškarac srednjih godina, srednjeg obrazovanja iz urbanog područja (izuzetak su bioskopi čiju ne-publiku u najvećem broju čine najstariji građani i pozorišne predstave, gde su predstavnici ne-publike najčešće mladi).
Žene dvostruko više navode da čitaju knjige (32,9% žena naspram 14,7% muškaraca), i u značajno većem procentu ističu da posećuju ustanove kulture (8,1% žena prema 4,6% muškaraca).
Muškarci su pak aktivniji na polјu sporta i na internetu, češće posećuju sportske događaje, kladionice i kazina (gde žene gotovo da i ne zalaze), a prednjače i u rekreaciji. Muškarci se u slobodno vreme i češće odmaraju i dosađuju.
Za gledanje televizije, čitanje novina, i slušanje muzike najčešće se opredelјuju najstariji ispitanici (preko 60%), a najmanje najmlađa grupa anketiranih (15-29).
Istraživanje pokazuje i da građani Srbije radije prisustvuju kulturnim sadržajima, nego što u njima učestvuju. Nekim vidom kulturnog stvaralaštva se tako pre jedne decenije bavio u proseku svaki čevrti građanin, a danas svega 15,5%.
Ispitanici koji žive u gradskom području u dvostruko većoj meri se bave umetnošću od stanovnika ruralnog područja. Posmatrano prema regionima, umetnošću se najviše bave žitelјi Vojvodine i Beogradskog regiona, a najmanje žitelјi regiona Južne i Istočne Srbije.
Najposećeniji program u oblasti kulture su filmski sadržaji - bioskope godišnje poseti više od polovina anketiranih. Najčešće idu u bioskop 1-3 puta godišnje (29,3%). Poredeći sa ranijim istraživanjima, poseta filmskim sadržajima se povećala.
Razlozi za neposećivanje kulturnih sadržaja
Razvoj novih tehnologija, zastarelost opreme i privatizacija dovele su do kontinuiranog smanjivanja broja bioskopskih sala iz godine u godinu, da bi potom, sa trendom otvaranja novih multipleks bioskopa, kao i pokretanje 3D mobilnog bioskopa koji je obilazi(o) mesta u kojima bioskop više nije aktivan, dovelo je do nove popularizacije i povećanja posete filmskim projekcijama. Takođe, sa sve većom popularnošću filmova koji su rađeni u 3D tehnologiji, koji se retko mogu gledati kod kuće, raste i brojnost publike takvih filmskih ostvarenja.
Ukoliko ne posećuju bioskopske projekcije ili to ne čine redovno, ispitanici kao razlog navode prvenstveno nedostatak vremena (40,2%), zatim nepostojanje bioskopskih projekcija u mestu u kojem žive (17,7%), treći razlog je visina cena ulaznica (17,4%), a sledi nedostatak interesovanja (16,9%).
Poređenje rezulatata istraživanja rađenih u proteklih deset godina u Srbiji, pokazuje da posećenost pozorišnih sadržaja kontinuirano raste u petogodišnjim razmacima od 2005. godine.
Najveću aktivnu pozorišnu publiku ima Vojvodina, slede Beograđani, a pozorište najmanje vole u regionu Zapadne Srbije i Šumadije. Više od polovine aktivne pozorišne publike su visokoobrazovani (50,4%), a više od tri četvrtine stanovnici gradskih područja (78%).
Baletske i operske predstave u Srbiji u poslednjih godinu dana posetilo je svega 5,4% građana. U poređenju sa rezultatima istraživanja sprovedenog 2010. godine, primećuje se da se udeo publike baletskih i operskih predstava nije menjao.
I među lјubitelјima baletskih i operskih predstava prednjače Vojvođani, a zatim građani Beograda i regiona Zapadne Srbije i Šumadije.
Koliko ste puta u poslednjih 12 meseci posetili pozorišni sadržaj?
U 2015. godini polovina građana je bila barem na jednoj vrsti muzičkog događaja. Iako u najvećem procentu vole da slušaju narodnu muziku u slobodno vreme, najposećeniji su koncerti pop/rok muzike. Pop/rok koncerte je posetila trećina ispitanika, a koncerte narodne muzike nešto više od petine ispitanih. Najmanje posećeni su koncerti džez muzike na koje u toku godine ode manje od 10% anketiranih.
U okviru narodne muzike, ispitanici navode da najviše vole da slušaju starogradsku (58,7%), a potom izvornu (55,1%), i na kraju novokomponovanu muziku (37,8%). Takođe, najviše vole da slušaju domaću pop muziku (61,4%), pa domaću rok muziku (57,4%). Nešto manji je procenat onih koji vole da slušaju stranu pop i rok muziku.
Od onih koji izjavlјuju da vole izložbe u muzejima i galerijama, manje od četvrtine (23%) i poseti te programe, odnosno čine aktivnu publiku.
Ipak, brojnost onih koji posećuju muzejske, odnosno galerijske sadržaje raste, jer ih je 2005. godine bilo 25,7% od anketirane populacije, 2010. godine 35,7%, a 2015. godine 40,4%. Ne može se, međutim, reći da su oni redovna publika - onih koji izložbe (muzejske i galerijske) posete češće, odnosno barem jednom u tri meseca je manje od 10%.
Koliko ste puta u poslednjih 12 meseci posetili muzej/galeriju?
Na pitanje da li posećuju spomenike i druge elemente nasleđa (crkve, manastire, arheološka nalazišta, elemente narodnog graditelјstva, kuće značajnih ličnosti, stara gradska jezgra, memorijalne komplekse), 79,6% građana istaklo je da to čini. Ipak, na pitanje o učestalosti posete, najveći broj odgovora ukazuje da se radi o povremenoj aktivnosti. Ispitanici najviše posećuju crkve i manastire, pokazuju veliku naklonost i prema starim gradskim jezgrima, dok su najmanje naklonjeni arheološkim lokalitetima. Autori istraživanja navode kao važno to što se 2010. godine ispostavilo da zapravo, posle crkava i manastira, građani najčešće posećuju arheološke lokalitete, iako sami ističu da ka njima pokazuju najmanje afiniteta. Glavni razlog je verovatno to što veliki broj građana ne zna šta se podrazumeva pod arheološkim lokalitetom, te tvrđave, recimo, često ne ubrajaju u tu kategoriju.
Građani češće posećuju spomenike i druge znamenitosti u zemlјi, nego u inostranstvu, pri čemu na posetu znamenitosti u inostranstvu najviše utiče prihod domaćinstva.
Čitalačke navike 205, 2010. i 2015.
Rezultati istraživanja iz 2015. godine pokazuju da je 43,6% građana posetilo biblioteku u prethodnoj godini. Takav podatak ukazuje na izvesno povećanje broja posetilaca u poslednjih deset godina, jer je 2005. godine bilo 32,3%, a 2010. godine 38,3% posetilaca biblioteka. U sva tri istraživanja najveći je broj onih koji biblioteku posete jednom do tri puta godišnje.
Ljubav prema knjizi u bibliotekama u najvećem broju pokazuju Vojvođani, a najmanje Beograđani, koji u većem broju vole da čitaju, ali ne idu u biblioteke. Uz Vojvođane, Beograđani su i najčešći kupci publikacija, pa verovatno u tome leži jedan od razloga neposećivanja biblioteka.
Čitalačke navike u poslednjih deset godina su na istom nivou, tako da barem jednu knjigu u godini dana pročita oko 60% građana. Najviše čitaju za vlastito zadovolјstvo. Za potrebe posla čita mali broj lјudi, dok iz obrazovnih razloga očekivano čitaju najviše učenici i studenti. Može se zaklјučiti da građani, kada se zaposle, veoma retko posežu za stručnom literaturom kako bi se usavršili u svom poslu.
Polovina ispitanika u svojoj kućnoj biblioteci ima do 50 knjiga, dok nešto više od četvrtine građana poseduje između 51 i 200 knjiga. Vlasnici i kupci knjiga su najčešće visokoobrazovani lјudi iz urbanih sredina koji pre svega vole da čitaju u slobodno vreme, posećuju redovno biblioteke i imaju mesečne prihode domaćinstva veće od 60.000.
Više od trećine građana Srbije ne kupuje knjige (35,7%), dok više od polovine kupi barem jednu knjigu godišnje (57,7%). Ipak, jednom mesečno knjige kupuje 12,5% ispitanika.
Učestalost čitanja dnevnih novina
Gledanje televizije, slušanje muzike i čitanje novina za gotovo polovinu ispitanika predstavlјa omilјeni način provođenja slobodnog vremena.
Gotovo 60% građana Srbije redovno čita novine (uklјučujući i internet portale dnevnih novina), dok nešto manje od četvrtine povremeno čita dnevne novine.
Najčešće čitaju dnevne novine Blic (43,6%), Kurir čita gotovo petina ispitanika, kao i Večernje novosti, dok ostale dnevne novine čita manje od 10% građana (Politika 9,8, Alo 7,2, Informer 6,1, Danas 2,4).
Rubrike iz kulture u dnevnim novinama redovno čita više od četvrtine ispitanika (26,7%), dok povremeno tu rubriku pročita 28,4% ispitanika. Sa druge strane, 11,7% građana ne čita uopšte u dnevnim novinama tekstove posvećene kulturi.
Najveći broj građana ipak ne čita časopise i magazine (41,5%), redovno (jednom nedelјno ili češće) ih čita 28% građana. Građani Srbije najčešće i najredovnije čitaju časopise kolažnog tipa (zabava i estrada - časopise koje izdaje Ringier - Blic žena, Blic puls, Blic magazin, kao i Story i Gloria), na drugom mestu su časopisi koji su posvećeni zdravlјu, hrani i lifestyle-u (najčitaniji je časopis Lepota i zdravlјe), dok su na trećem mestu informativni časopisi koji obrađuju političke teme (najčešće izdvajaju časopis Vreme).
Istraživanja sprovedena 2005, 2010. i 2015. godine, pokazuju da je građanima omilјen način provođenja slobodnog vremena gledanje televizije. Mahom ispred malih ekrana provedu jedan do tri sata dnevno.
Najviše vole da gledaju filmove, informativne emisije i kvizove, a 45,2% ispitanika voli da gleda i programe iz kulture.
Kao najmanje omilјeni ističu se propagandni, rijaliti šou programi i dečiji programi, a kao omilјene, najveći broj ispitanika navodi sportske programe i filmove, dok gotovo trećina (32,7%) nije navela koji omilјeni program najviše voli da gleda.
Tipovi TV emisija koje ispitanici vole da gledaju
Trećina građana Srbije ne sluša radio (33,4%), dok više od polovine ispitanika to radi svaki dan ili nekoliko puta nedelјno (54,2%). Gledajući rezultate istraživanja u poslednjih deset godina, primetno je da se broj redovnih slušalaca ne menja, kao i broj neslušalaca.
Na pitanje koju radio stanicu vole da slušaju, više od pola ispitanika nije dalo odgovor. Ostali kao najslušaniji ističu Radio S, a zatim TDI radio koji frekvenciji prvenstveno puštaju zabavnu muziku i zabavne emisije.
Programe iz kulture na televiziji i/ili radiju građani ne prate češće zbog nedostatka vremena (48,1%) i nedostatka interesovanja (32,2%). Pritom 12,8% visokoobrazovanih građana smatra da programi iz kulture koji se emituju na televiziji i radiju nisu kvalitetni, te ih zbog toga i ređe gledaju/slušaju.
Prema rezultatima istraživanja, internet u Srbiji redovno koristi 74,6% ispitanika, od čega 61,2% ispitanika to čini svakodnevno, a 19,7% građana ne koristi internet.
Inače, 2005. godine internet je redovno koristilo 28,5% građana, a 2010. godine 63%.
Iako je povećano korišćenje interneta, građani Srbije retko čitaju, gledaju ili na internetu posećuju sadržaje iz oblasti kulture - trećina izjavlјuje da veoma retko ili nikada ne odlazi na internet strane posvećene kulturi. Takođe, najveći broj onih koji koriste internet u kulturne svrhe, to rade samo radi informisanja, a ne koriste internet kao izraz svog kulturnog stvaralaštva.
Građani Srbije se o kulturnim događajima informišu najčešće putem televizije i interneta (20,6%) i društvenih mreža (20,5%). Međutim, neretko prijatelјi i rodbina prenose informacije o predstojećim kulturnim događajima.
Ukoliko se načini informisanja rangiraju prema redosledu izbora, primećuje se da se najveći broj građana prvenstveno informiše putem društvenih mreža - 43,8% građana kao prvi izbor informisanja navodi društvene mreže, 23,1% televiziju, a 12% lični kontakt.
U želјi da dođe do informacija, sajtove ustanova kulture i organizatora kulturnih događaja posećuje najmanji broj građana.
Kao zabrinjavajuće, autori istraživanja navide da se ustanove kulture u veoma malom procentu javlјaju i kao informatori o nasleđu i kulturnim dobrima – svega 2,5% je do informacija došlo preko ustanova kulture.
Pregled korisnika interneta za pojedine kulturne aktivnosti
Više od polovine građana mesečno za kulturne sadržaje izdvoji maksimalno do 2.000 dinara, petina građana za kulturu troši od 2.000 do 5.000 dinara, a 22,6% ne izdvaja uopšte sredstva za kulturnu potrošnju.
Očekivano, sa porastom mesečnih prihoda raste i kulturna potrošnja.
Gledano prema regionima u Srbiji, za kulturne sadržaje najviše izdvajaju građani Beogradskog regiona (82,6%) i Vojvodine (82%), a najmanje regiona Jugoistočne Srbije (69,9%).
Mesečno izdvajanje za kulturne sadržaje
Prema navodima autora istraživanja, građani Srbije podjednako posećuju bioskope i muzeje/galerije kao i stanovnici EU, a na tom polјu prednjače u odnosu na srednje i jugoistočne evropske zemalјe, dok pozorišne sadržaje i biblioteke posećuju češće. Bitno je ipak uzeti u obzir da je istraživanje iz 2015. godine pod pozorišnim sadržajima podrazumevao sve tipove pozorišnih i muzičko-scenskih programa, a ne samo posetu profesionalnim pozorišnim ustanovama. Činjenica je da građani zapadnoevropskih zemalјa značajno češće posećuju pozorišta u odnosu na stanovnike srednje i jugoistočne Evrope.
Pozorišta i biblioteke se u EU pre ne posećuju zbog nedostatka interesovanja, nego zbog manjka vremena, dok je u Srbiji i Rumuniji situacija obrnuta.
Što se nečitanja tiče, razlozi stanovnika EU i Srbije se poklapaju: nedostatak vremena i nezainteresovanost. Građani evropskih zemalјa gotovo u podjednakom procentu ne gledaju/ne slušaju programe iz kulture zbog nedostatka vremena i zbog nezainteresovanosti, dok je kod građana Srbije presudan faktor nedostatak vremena.
Sa druge strane, građani EU dvostruko češće posećuju koncerte u odnosu na građane Srbije.
Dok građani Srbije koncerte češće ne posećuju usled nedostatka interesovanja i nepostojanja dovolјnog broja muzičkih programa, građani EU to ne čine češće zbog nezainteresovanosti i visokih cena ulaznica. Građani Rumunije, slično građanima Srbije, kao veliki problem neposećenosti navode slabu zastuplјenost koncerata u mestu stanovanja (30%).
Procenat onih koji su bar jednom posetili balet/operu za godinu dana
U poređenju sa građanima EU, građani Srbije su u poslednjih godinu dana češće plesali i pisali. Ipak, bitno je naglasiti da se klasičnim plesom (tango, valcer, salsa...) bavi gotovo podjednak procenat građana Srbije i EU, dok se u Srbiji 17,3% bavio i tradicionalnim plesom. Građani Srbije su u pogledu plesa, slikanja, ručnog rada, sviranja instrumenta i glume u rangu sa prosekom građana EU, dok su po pisanju pesama i priča dvostruko aktivniji, naveo je ZAPROKUL.
Istraživanje “Kulturne potrebe i navike građana Srbije”, koje su uradile Bogdana Opačić i Bojana Subašić, sprovedeno je krajem novembra – početkom decembra 2015. godine na uzorku od 1.565 ispitanika (od planiranih 1.600, što čini 97,81% realizacije uzorka). Istraživanje je sprovedeno i radi komparativne analize sa istraživanjem “Kulturne prakse građana Srbije” koje je 2010. godine takođe sproveo ZAPROKUL (Milankov, Cvetičanin).
Istraživanja na temu kulturnog života građana u Srbiji su veoma retka, naročito ona koja se odnose na stanovništvo u celini, pa se njihov značaj, kako napominje ZAPROKUL, ogleda prvenstveno u njegovoj važnosti za kulturnu politiku, za mere i aktivnosti u oblasti uređenja nacionalne kulture.
*U prilogu: Rezultati istraživanja “Kulturne potrebe i navike građana Srbije”
(SEEcult.org)
