Zapaljiva filmska umetnost

Otvaranjem 18. Festivala nitratnog filma i dodelom nagrada, Jugoslovenska kinoteka obeležila je 6. juna svoj dan i 120 godina od prve filmske projekcije u Beogradu i na Balkanu, a tim povodom u bioskopima je prikazan i kratki dokumentarac u njenoj produkciji, kao podsećanje na premijeru pokretnih slika braće Limijer održanu 6. juna 1896. godine u kafani “Zlatan krst” na Terazijama.

Festival zapaljivog filma, koji u punoletnom izdanju nudi 110 filmova, počeo je u Jugoslovenskoj kinoteci filmom “Jelena - Pad Troje” iz 1924. godine, u režiji Manfreda Noe, restaurisan u Filmskom muzeju u Minhenu.

Direktoru Filmskog muzeja u Minhenu Stefanu Dresleru i istoričaru filma iz Zagreba Danielu Rafaeliću uručene su tom prilikom plakete Jugoslovenske kinoteke za dugogodišnju saradnju i doprinos filmskoj umetnosti, a ranije tokom dana isto priznanje dobili su i Nenad Polimac iz Zagreba i Petar Karđilov iz Sofije, dok je najviše priznanje Jugoslovenske kinoteke za doprinos filmskoj umetnosti - Zlatni pečat, uručeno glumici Dušici Žegarac. Drugi ovogodišnji dobitnik Zlatnog pečata, reditelj Želimir Žilnik, primiće to priznanje na zatvaranju Festivala nitratnog filma 15. juna.

Direktor minhenskog Filmskog muzeja izrazio je zahvalnost na dodeli Plakete Jugoslovenske kinoteke, kao i radost zbog ponovnog dolaska na Festival nitratnog filma.

“Ponosan sam na film kojim se otvara ovogodišnji festival ‘Jelena - Pad Troje’ iz 1924. u režiji Manfreda Noe, u čiju smo restauraciju u Filmskom muzeju u Minhenu uložili 15 godina rada i zadovoljstvo mi je da ga gledam sa vama”, rekao je Dresler.

I Rafaelić je izjavio da mu je velika čast da primi nagradu Jugoslovenske kinoteke i istakao da je na nju jako ponosan, a svečanu priliku iskoristio je da podseti i na neke ključne ličnosti u svetu filma koji su doprineli naučnom istraživanju filmske umetnosti i jačanju ljubavi prema filmu.

“Mislim na profesora Dejana Kosanovića, na (Velimira) Batu Živojinovića i Dragana Nikolića, ljude koji su toliko utkali u sve nas i na neki način nas naučili šta znači voleti kinematografiju, a mislim i na naše direktore koji su sve to finansirali, davali nam filmsko gradivo da ga beskonačno pregledamo i onda prezentujemo vama, kao što to čine Stefan Dresler i upravnik Arhiva Jugoslovenske kinoteke Aleksandar Saša Erdeljanović”, rekao je Rafaelić.

Plakete Jugoslovenske kinoteke dobili su i Serđo Tofeti iz Nacionalne kinoteke iz Rima, Samanta Le Roj iz Francuske kinoteke i Jan Erik Holst iz Osla, koji će ih primiti narednih dana.

Jugoslovenska kinoteka dodelila je nagrade povodom 67 godina rada – institucijama i pojedincima koji joj, kako je rekao direktor Jugoslav Pantelić, pomažu da obavi osnovnu delatnost, a to je otkrivanje, čuvanje i promovisanje onoga što je istorija svetskog filma.

“Ostvarenja koja inače retko mogu da se vide nudimo vam na Festivalu nitratnog filma iza kojeg već 18 godina stoji ekipa Jugoslovenske kinoteke na čelu sa Aleksandrom Sašom Erdeljanovićem”, rekao je Pantelić na otvaranju Festivala nitratnog filma, čije je goste iz inostranih arhiva pozdravio i upravnik Muzeja Jugoslovenske kinoteke Marjan Vujović.

  Oklopnjača Potemkin (1930), Sergej Ejzenštajn, foto: Jugoslovenska kinoteka

Saša Erdeljanović rekao je da Festival nitratnog filma 18. izdanjem prelazi iz detinjstva u mladalačko doba.

“Nadam se da smo preboleli dečje boljke i evo sada festival traje čak deset dana, ima skoro 40 programa na kojima ćemo prikazati 110 filmova, uz  učešće 32 gosta iz okruženja i Evrope”, istakao je Erdeljanović.

Film odabran za otvaranje, spektakl i grandiozna freska “Jelena - Pad Troje”, čija je restaurisana verzija sa velikim uspehom prikazana u oktobru 2015. godine na Festivalu nemog filma u Pordenoneu, bio je manje poznat, jer je imao peh da je snimljen iste godine kada je Fric Lang režirao legendarne “Nibelunge”. Stoga je vremenom pao u zaborav, kao i njegov autor Manfred Noe, nemački Jevrejin koji je umro nekoliko godina nakon premijere. Zahvaljujući naporima Filmskog muzeja iz Minhena pronađeni su i prikupljeni materijali iz čak osam arhiva i tako je publika ponovo dobila taj izuzetan film, istakao je Erdeljanović.

Festival nitratnog filma predstavlja do 15. juna raritetna ostvarenja iz rekordnog broja filmskih arhiva (35), od kojih mnogi do sada nisu viđeni u Beogradu.

Među atrakcijama 18. Festivala nitratnog filma su i dva programa iz fonda Jugoslovenske kinoteke - filmovi “Bezrazložna šetnja” (1930) i “Zaboravljeno selo” (1941) češko-američkog dokumentariste Aleksandra Hakenšmida, u korežiji s Herbertom Klajnom, kao i veliki program animiranih klasika iz Amerike, Rusije, Nemačke, Češke i Rumunije. Najavljena su i dva filma koja su restaurisana u Digitalnom odeljenju Arhiva Jugoslovenske kinoteke -  slovenački “Srećno Kekec” (1963) Jože Galea i makedonski “Ukleti smo Irina” (1973) Koleta Angelovskog.

  Srećno Kekec (1963), Jože Gale, foto: Jugoslovenska kinoteka

Publika će videti i ozvučenu verziju legendarne “Oklopnjače Potemkin” (1930) Sergeja Ejzenštajna, monumentalnu dramu prema delu Emila Zole “Novac” (1928), u režiji Marsela Lerbijea, te decenijama zabranjeni “Jedan skandal” (1966) rediteljskog dvojca Alov-Naumov, nastao prema noveli Fjodora M. Dostojevskog. Na programu je i mađjarska komedija “Liliomfi” (1954) Karolja Maka, jedini sačuvani deo kultnog samurajskog filma “Neoprostivo” (1926) Daisukea Ita, te jedinstveni program austrijskih ranih erotskih i porno filmova, koji će biti prikazivani posle ponoći.
 
Među velikim rediteljima čije će filmove imati priliku da vidi publika 18. Festivala nitratnog filma je i Leo Mitler, u čijem filmu “Žena postoji, nikada to ne zaboravi” (1930) glavnu mušku ulogu igra Svetislav Ivan Petrović, srpski glumac i evropska zvezda u međuratnom periodu.

  Žena postoji, nikada to ne zaboravi (1930), Leo Mitler, foto: Jugoslovenska kinoteka

Direktor Jugoslovenske kinoteke proglasio je 2017. za godinu sećanja na Svetislava Ivana Petrovića, najavljujući da će se raditi na ponovnoj afirmaciji tog velikana filmske umetnosti, čije je ime izbrisano nepravednom odlukom vlasti 1945. godine.

Jugoslovenska kinoteka je, inače, od prošlog rođendana pokrenula nove programe, projekcije i u dnevnim terminima, ovih dana dobija novi sajt, a uveliko radi i na izboru stotinu najboljih domaćih filmova kako bi pospešila njihovu restauraciju i digitalizaciju, istakao je Pantelić, koji je zahvalio svim kolegama, a pre svega svojim prethodnicima na čelu Kinoteke - Milenku Karanoviću, Vladimiru Pogačiću, Žiki Bogdanoviću, Slobodanu Šijanu i donedavnom dugogodišnjem direktoru Radoslavu Zelenoviću.

“Oni su doprineli da pronađemo, sačuvamo i da domaćoj i svetskoj javnosti predstavimo ovadašnji i svetski film od njegovog nastanka do danas. Hvala i svim saradnicima koji su tokom decenija doprineli da ime Jugoslovenske kinoteke u svetu dobije značaj koji danas ima”, dodao je Pantelić, ističući da je nastavljena i uspešna saradnja sa Ministarstvom kulture i informisanja Srbije i Filmskim centrom Srbije.

 Jedan skandal (1966), Alov-Naumov

Povodom 67. rođendana Jugoslovenske kinoteke, posetio ju je tokom dana i ministar kulture Ivan Tasovac koji je istakao u razgovoru s Pantelićem da je ta institucija čuvar istorije srpskog i svetskog filma, ali i ličnih sećanja.

“U Kinoteci se ne čuvaju samo filmovi koje smo gledali, već i uspomene na lјude sa kojima smo otkrivali najlepše kadrove svetske kinematografije”, istakao je Tasovac, koji je čestitao Kinoteci, Panteliću i njegovom timu što su “prepoznali da muzej ne treba i ne sme da bude mauzolej, već mesto susreta i kreativnosti između prošlosti i budućnosti”.

Zvezda podnevne proslave 67. rođendana Jugoslovenske kinoteke bila je slavna glumica Dušica Žegarac, kojoj je Pantelić uručio Zlatni pečat, najviše priznanje za doprinos filmskoj umetnosti.

Prethodno su prikazani inserti iz filmova u kojima je igrala, počev od “Devetog kruga” (1960), preko filmova “Saša”, “Nemirni”, “Buđenje pacova”, “Opklada”, “Okupacija Dubrovnika u 26 slika”, “Poseban treman”, “Variola vera”, “Kuća pored pruge”, zaključno sa filmom “Ljubav i drugi zločini” iz 2008.

  Dušica Žegarac, Variola vera

Od davnog trenutka kada ju je Krešo Golik ugledao u Pionirskom parku i ponudio joj da uđe u svet glume, Dušica Žegarac je decenijama kroz umetnički izraz ispoljavala sebe stvarajući uloge najrazličitijih žena, svakoj dajući deo sebe na način koji izaziva poštovanje kako kod publike, tako i kod kritike i članova žirija raznih festivala, istakao je Pantelić.

Radila je sa nizom istaknutih reditelja, a već za prvu glavnu ulogu mlade Rut Alkalaj u “Devetom krugu” Franca Štiglica dobila je nagradu na Festivalu u Puli. Još dve pulske Arene doneli su joj filmovi “Opklada” Zdravka Randića i “Poseban tretman” Gorana Paskaljevića. Za izuzetan doprinos umetnosti glume dobila je nagradu “Pavle Vuisić”, a Ranko Munitić nazvao ju je u monografiji koju je tim povodom priredio “crnom  damom sa zvezdanom senkom”.

Primajući Zlatni pečat, Dušica Žegarac izjavila je da je u prvi mah poželela da pobegne, ali da joj je drago što nije, jer joj je sada puno srce.

“Valjda sam zaslužila ovo, trudila sam se”, rekla je ona, pozdravljena snažnim aplauzom. 

Prema njenim rečima, priznanja od institucija kao što su Kinoteka ili Filmski centar posebno su vredna za sve filmske radnike.

“Poručila bih ministru kulture, sadašnjem i budućima da čuvaju te institucije, ali i ljude koji ih čine, koji ih vode i brinu o njima”, izjavila je Dušica Žegarac, pominjući Radoslava Zelenovića, Miroljuba Stojanovića, Purišu Đorđevića…

  Program filmova "za odrasle" Filmskog arhiva Austrije

Plakete Jugoslovenske kinoteke za dugogodišnju saradnju i doprinos filmskoj umetnosti uručene su na podnevnoj svečanosti i Nenadu Polimcu iz Zagreba i Petru Karđilovu iz Sofije, koji je izjavio da je u saradnji sa Jugoslovenskom kinotekom otkrio bogatstva koja se tu čuvaju i zahvaljujući tome upotpunio mnoga saznanja koja se odnose i na deo bugarske filmske istorije.

Polimac je istakao da mu je posebno drago priznanje Jugoslovenske kinoteke, jer sebe smatra jednim od njenih najvećih konzumenata već gotovo pola veka. “Tu sam video neke od najređih filmova i drago mi je što ću i sada gledati bisere na Nitratnom festivalu”, rekao je Polimac.

Plakete Jugoslovenske kinoteke za izuzetan doprinos kinematografiji dobili su i Žarko Dragojević, Nikola Kojo, Zoran Cvijanović, Dragan Bjelogrlić, Anica Dobra i Milorad Mandić.

Na svečanosti su priznanja lično primili Cvijanović, Anica Dobra i Bjelogrlić, koji su takođe istakli značaj Kinoteke za domaću kinematografiju, kao i za generacije filmskih umetnika i ljubitelja.

Ostali strani dobitnici plaketa primiće ih tokom Festivala nitratnog filma.

Program 18. Festivala nitratnog filma nalazi se i u Kalendaru portala SEEcult.org

 (SEEcult.org)