Spomenicima ne treba verovati
Reprezentativna izložba više od 30 vodećih umetnika i umetničkih grupa iz “zlatnih godina” bivše Jugoslavije, odnosno od početka 60-ih do sredine 80-ih, biće otvorena 15. januara u Notingemu, a prema koncepciji kustoskinje Line Džuverović, predstavlja više od sto radova i eksponata koji osvetljavaju ključne protivurečnosti nekadašnje socijalističke države koja je osmislila jedinstveni “treći put” – samoupravni socijalizam.
Izložba “Spomenicima ne treba verovati”, čiji je naziv preuzet od kratkog filma Dušana Makavejeva iz 1958. godine, najveća je dosad prezentacija jugoslovenske umetnosti u Velikoj Britaniji, a u prostoru Notingem kontemporari biće otvorena do 4. marta.
Umetnost nastala u SFRJ, koja privlači veliku pažnju, prvi put je u Velikoj Britaniji predstavljena u kontekstu društvenih, ekonomskih i političkih uslova nekadašnje jednopartijske države koja je izgrađena posle Drugog svetskog rata na principima socijalizma, ali uronjenog u “utopijski konzumerizam”.
Izložba predstavlja novo i inovativno istraživanje tog perioda, a obuhvata radove niza umetnika koji su se proslavili, pa i postali svetske zvezde, kao što je Marina Abramović.
Među zastupljenim umetnicima su i Zemira Alajbegović (Gledališče FV), Lutz Becker, August Černigoj, Goran Đorđević, Vera Fischer, Karpo Godina, Tomislav Gotovac, Sanja Iveković, Katalin Ladik, Lojze Logar, Dušan Makavejev, Goranka Matić, Slavko Matković, NSK/New Collectivism, Grupa OHO, Dušan Otašević, Zoran Popović, Bogdanka Poznanović, Mladen Stilinović, Sven Stilinović, Lazar Stojanović, Dragoljub Raša Todosijević, Milica Tomić, Goran Trbuljak i Želimir Žilnik.
Bogdanka Poznanović, Akcija srce – predmet, 1970. (detalj), Marinko Sudac kolekcija
Na izložbi su zastupljeni i bendovi bivše Jugoslavije - VIS Idoli, Disciplina Kičme, Šarlo Akrobata, Oliver Mandić, Laboratorija zvuka, Tožibabe, Laibach, Borghesia i Ekatarina Velika.
Postavka počinje razvojem konzumerizma na polovini 37-godišnje vladavine Josipa Broza Tita, a završava se radovima nastalim nekoliko godina posle njegove smrti 1980.
Uz umetničke radove (filmovi, kolaži, fotografija, skulptura i slike), izložba obuhvata i muziku, TV snimke i, kako su naveli organizatori, fascinantne artefakte kao što su pokloni koje su radnici darivali predsedniku Titu za rođendan, pozajmljeni za ovu priliku iz Muzeja istorije Jugoslavije.
Izložba “Spomenicima ne treba verovati” je tematski pregled kompleksnosti jugoslovenske umetnosti i kulture.
Četiri glavne teme – javni prostor i predsednik Tito, socijalizam i klasne razlike, drugarice superžene i utopijski konzumerizam i subkulture, istraženi su u četiri galerijska prostora u Notingem kontemporari.
Tito je, kako je navedeno u tekstu za katalog, bio tvorac SFRJ, koja je potrajala od 1943. do 1991/92. godine, a zasnovana je bila na nasleđu antifaštističkog pokreta otpora koji je objedinio šest nacija koje su mirno živele za vreme njenog postojanja. Tito je prekinuo veze sa Sovjetskim Savezom posle spora sa Staljinom 1948. godine, a Jugoslavija je 1951. godine uvela samoupravljanje u okviru sistema državne ekonomije, uspostavljajući radničku demokratiju i raspodelu profita. Zajedno sa Nehruom iz Indije, Naserom iz Egipta, Nkrmumom iz Indonezije i Sukarnom iz Indonezije, Tito je osnovao Pokret nesvrstanih 1961. godine, koji je kasnije narastao na 120 članica, uglavnom zemalja Trećeg sveta.
OHO/Naško Križnar, Projekt 6, 1969. Marinko Sudac kolekcija
Jugoslaveni su, kako je navedeno, imali malo ograničenja u pogledu putovanja u inostranstvo, što je značilo da su, uključujući i umetnike, bili u znatno povoljnijem položaju od njihovih suseda u drugim zemljama komunizma. Za vreme 60-ih godina umetnici su se okrenuli konceptualnoj umetnosti, nazvanoj nove umetničke prakse. Umetnici okupljeni u studentskim kulturnim centrima u Ljubljani, Zagrebu i Beogradu kritikovali su društvo kroz pop art, muziku i hipi kulturu. Crni talas se pojavio u to vreme u filmu kao otvoreni kritičar jugoslovenskog političkog sistema. Cenzura “spolja” zamenjena je unutrašnjom cenzurom. Izložba prati dalji razvoj situacije, ukazujući da je već krajem 70-ih Jugoslavija počela da pati od visoke stope nezaposlenosti koja je postala pretnja socijalističkim idealima. Razvijaju se studentski protesti i etničke tenzije...
Poseban segment izložbe posvećen je ženama u bivšoj Jugoslaviji čija su prava zakonski izjednačena sa pravima muškarac, ali je u privatnoj sferi vladao patrijarhat. S druge strane, razvoj magazina, filma i reklamne industrije uspostavio je novu ulogu za žene – ulogu seks simbola.
Poseban segment izložbe, posvećen utopijskom konzumerizmu i subkulturama, pokazuje eksploziju panka, psihodelije i popularne kulture. Raznorodni uticaji i medijski eksperimenti, izraženi u muzici, videu i drugim formama umetničkog izraza, kulminirali su u vidu pojave jugoslovenskog novog talasa, najupečatljivije forme pop muzike u SFRJ, koja je predstavljena na izložbi muzičkim video spotovima i TV programima iz 80-ih godina.
Za otvaranje izložbe najavljen je performans Milice Tomić produciran specijalno za tu priliku, u kojem performativno izvodi čuvenu “Edinburšku izjavu” Raše Todosijevića iz 1975. godine, izgovarajući listu od više od 200 “profitera” umetnosti.
Milica Tomić je i među učesnicima simpozijuma koji će biti održan 16. januara, a fokusiran je na samoupravni socijalizam – ekonomski i politički sistem koji je bio osnova SFRJ, a podrazumevao je prenos određenih nivoa odlučivanja na radnike.
Simpozijum bi trebalo da odgovori na pitanje kako samoupravljanje može da bude (i da li je bilo) primenjeno i u oblasti umetničke prakse, te gde su u tom smislu potencijali, a šta su bile greške. Pitanje je i da li se neke od samoupravnih metoda mogu primeniti na umetničku praksu danas – u potpuno drugačijem političkom sistemu, uz izmenjenu geografiju više od 30 godina kasnije.
Konferencija će istražiti i različite forme kritike jugoslovenskog samopravljanja.
Biće reči i o filmovima jugoslovenskog crnog talasa, studentskom protestu 1968. godine, kao i o novim umetničkim praksama i nastanku pank zajednica kao formi otpora.
Kadar iz filma Zorana Popovića “Struggle in New York - Борба у Њујорку” (film 16 mm, 56’30’’, Njujork 1976). S leva na desno: Mayo Thompson, Paula Ramsden, Kathryn Bigelow, Jesse Chamberlain
Među učesnicima su najavljeni: Milica Tomić, David Crowley, Zoran Popović, Sanja Iveković, Branislav Dimitrijević, Antonia Majaca, Lina Džuverović i Zoran Pantelić.
Zoran Popović će nakon završetka simpozijuma prikazati svoj film “Struggle in New York - Борба у Њујорку” - kritički pogled grupe avangardnih umetnika na umetnost 60-ih i 70-ih godina 20. veka.
Film je nastao u vreme Popovićevog boravka i rada u Njujorku 1976. godine, a pojavljuje se, između ostalih, i američka filmska rediteljka i oskarovka Ketrin Bigelou (Kathryn Bigelow), koja učestvuje u segmentu “...And Now for Something Completely Different...” - performansu njujorškog ogranka uticajne britanske grupe Art & Language.
*Foto na vrhu: Katalin Ladik, Identification, akcija, Akademie der Bildenen Kunste, Beč. 1975. Ljubaznošću acb galerije, Budimpešta
(SEEcult.org)
