Montrealska Fantazija
15. Međunarodni filmski festival FanTasia, Montreal
Upravo okončano jubilarno izdanje najvećeg žanrovskog filmskog festivala severnoameričkog kontinenta još jednom je potvrdilo svoj prilično jedinstven karakter – dok se nekolicina uspešnih festivala širom globusa mogu smatrati događajima vrednih pažnje, Fantazija se može dičiti time kako je ona doživljaj, i to posve jedinstven. Svakako da tome najviše doprinosi njena jedinstvena publika, koja kao da se budi uoči same manifestacije, gotovo mesec dana zdušno živi sa junacima velikog platna, bodri ih i otvoreno strasno reaguje tokom projekcija brišući time granicu fantastičnog sveta pokretnih slika i realnosti, a onda, čini se kako tih istih preko 100.000 vernih posetilaca gladnih svežih filmskih poetika celoga sveta, neretko onih debitanatskih i najčešće više nego skromnih budžetskih okvira, odlazi u stanje hibernacije, snevajući već sledeće izdanje svog omiljenog festivala.
Naizgled paradoksalno, ali iako amblematičan za severnoamerički kontinent, u festivalskom smislu žanrovski film ima dužu i bogatiju tradiciju na evropskom tlu. Zasigurno neovisno od toga, ovogodišnje izdanje Fantazije verovatno se i najviše može pohvaliti upravo ponudom starog kontinenta. Tako danski film “Klovn” (Clown), “pogrešan i bestidan na toliko mnogo načina” (kako ga je u duhu samog filma žiri Festivala opisao u svom obrazloženju), više je nego opravdano osvojio nagradu za najbolje ostvarenje.
Iako u izvesnoj meri ne u duhu klasičnih Fantazijinih otkrovenja obično istraživački nastrojenih spram žanrovskih obrazaca, ovaj debitantski dugometražni film autora Mikela Norkarda (prethodno stiče reputaciju nizom popularnih TV serijala u Danskoj, od kojih se, iako nekomercijalan na uobičajen način, posebno istakao upravo hit serijal “Klovn” iz kojeg film i proizilazi), naprosto pleni svežinom svog izraza, predstavljajući jedan superiorni uradak na tragu nekadašnjih značajnih otkrića nekoliko najprestižnijih svetskih festivala.
Nadahnuta i originalna, ova sofisticirana crna komedija na beskrajno duhovit način tretira ozbiljnu problematiku zrelosti i odgovornosti očinstva. Glavni (anti)junak filma Frank (ubedljivi Frank Hvam, koscenarista serije i filma), kreće u avanturu kanuom sa svojim seksualno neobuzdanim prijateljem (takođe izvrsni Kaspar Kristensen, koscenarista serije i filma), nakon što je kidnapovao sestrića svoje trudne devojke, sa ciljem da joj (inače opravdano skeptičnoj) dokaže kako on ipak poseduje “potencijal za oca”. Sijaset izuzetno vešto vođenih situacija kao što provociraju salve nekontrolisanog smeha tako pobuđuju i krajnje tople ljudske emocije, dovodeći “Klovna” i do vrata Holivuda, na sam prag američke verzije.
Između 134 prikazana dugometražna filma (od kojih je do sada rekordnih čak 114 predstavljalo svetske, severnoameričke, kanadske ili kvebečke premijere), posebno mesto zauzima izvrsni debi izraelskog autorskog dvojca Navota Papušada i Aharona Kešalesa - “Besnilo” (Rabies). Kao potpuna novost u celokupnoj istoriji izraelske kinematografije prepoznatljivoj po realističnim prosedeima angažovanog karaktera, “Besnilo” je nadasve visprena varijacija na slasher horor film.
Talentovani autorski tandem vešto se poigrava sa svim prepoznatljivim kodovima popularnog horor podžanra, uspevajući pritom da održi ritam i saspens na visokom nivou, te unese dozu kreativne svežine i autentičnog pristupa odavno iščezlog iz američke produkcije sličnog žanrovskog opredelenja. Tako naslovno besnilo nema značenje virusne, epidemične bolesti, već predstavlja metaforu ljudskog stanja, u duhu teorije Hičkokovog neznanca iz Nord-Ekspresa: “da se u svima nama krije potencijalni ubica”. Takođe, u filmu serijski ubica ne počini niti jedno ubistvo, ali zato grupa “običnih” ljudi igrom sudbine “zatočenih” u šumi, u surovoj borbi opstanka sasvim prirodno razotkrije svoju mračnu stranu ličnosti, tj. ubilački instinkt.
Uz dozu zdrave ironije, inteligentno vođena priča gradira apsurd celokupne situacije, od onih kanoničnih poput bezbrižna grupa tinejdžera u kolima neplanirano zastaje u šumi, pa do melodramskih kao što je težnja jednog policajca da očuva sopstveni brak u krizi. Na ubedljiv način, komično smenjuje tragično i unazad, ne zaostajući ukupno uzev za vrednim ostvarenjima korejske kinematografije, čiju su strukturu pripovedanja sami autori istakli kao uzor. Ovaj hrabri pionirski poduhvat posebno je dragocen na nacionalnom planu, u prilog čemu govore i činjenice da je niz glumačkih zvezda izraelske kinematografije, odmah prepoznavši potencijal projekta, uzelo učešće u filmu ne bi li postali deo kreiranja jednog novog izraza, uprkos otežanim produkcionim uslovima i skromnom budžetu od 500.000$ sakupljenog van uobičajenih državnih kanala finansiranja; odnosno, da se u Izraelu već priprema nekoliko novih horora, dok se “Besnilo” sigurno širi svetskim festivalima.
Prva samostalna režija Andrea Ovredala, norveški “Lovac na trolove” (The Troll Hunter), opravdano je stekao status hit filma na festivalima kao što su Sundance ili Tribeca. Pseudodokumentarac o studentskoj ekipi koja snima film o jedinom norveškom lovcu na trolove (briljantni Oto Jespersen), dok postojanje trolova, naravno, država vešto negira, verovatno je najsuperiornije korišćenje prilično popularne “estetike” plasirane od strane isprazne “Veštice iz Blera”. Ovaj beskrajno duhovit film izuzetne tehničke umešnosti već je viđen kao budući holivudski film, te su pregovori sa autorom u toku. Nameće se samo ključno pitanje, šta bi to novo ili drugačije spram originala potencijalna verzija mogla ponuditi?
Od brojnih ostalih Fantazijinih programskih celina, tradicionalno najatraktivnija – azijski film, potvrdila je svoju prepoznatljivu vitalnost, idejnost i zanatsku veštinu, po čemu se i generalno njihove produkcije vidno izdvajaju u odnosu na ostatak sveta već niz godina u nazad; Bolivud se predstavio jedinstvenim visokobudžetnim SF mjuziklom, spektakularnim “Robotom” režisera Šankara, već izuzetno uspešnim na blagajnama širom sveta; dok je ponuda SAD-a obilovala pretežno niskobudžetnim filmovima neujednačenog kvaliteta, u rasponu od veoma inteligentne, socijalno osvešćene horor drame “Žena” (“The Woman”) već zapaženog autora Lakija Mekkija, pa do recimo sofisticirane debitantske parodije prepune duha, energije i referenci na popularne američke filmove mahom sa početka 80-ih - “The FP” braće Brendon i Džejson Trost, koji su, sprovevši nas kroz malo mesto u Kaliforniji, sve ubedili kako najviši čin herojstva zaista jeste biti šampion video igre – na plesnom automatu.
Širi spektar od uobičajenog ponudila je domaća, kanadska produkcija. Od zanatski pismenog trilera iz oficijelne nacionalne budžetske linije - “Umreti” (Die), varijacije na serijal “Testera” (Saw) debitanta Dominika Lorens Džejmsa, preko uprkos skromnome budžetu vrlo umešno izvedene, zabavne travestije popularne WrestleManie – “Borba monstruma” (Monster Brawl) Džesa T. Kuka, u kojem se umesto rvača takmiče poznata čudovišta poput Frankenštajna ili Vukodlaka, pa do prilično inventivnog postapokaliptičnog trash SF-a o jednom od poslednjih žitelja naše planete - “Užasni hektari: Slučaj Džona Glasa” (Hellacious Acres: The Case of John Glass), kompletnog autora Pata Tremblija. Iako realizovan u potpunosti bez budžeta, neskrivene simpatije Fantazijine publike spram ovog “malog” filma podpomogle su rad Motrealanina da dosegne i do bioskopske distribucije u SAD.
I konačno, “Legenda o Dabrovom nasipu” (The Legend of Beaver Dam, najbolji kratkometražni film prema glasanju publike), rok horor opera dvojca iz Montreala - Džeroma Sejbla (režiser i koscenarista) i Elija Bataljona (kompozitor i koscenarista). Ovaj impresivni, duhoviti kratkometražni film o grupi dece koju za vreme kampovanja napada drevno čudovište, prava je lekcija i za mnoge profesionalce u dugometražnim vodama, čemu svedoče i brojna učešća filma na međunarodnim festivalima.
Još jednom, Fantazijina tendencija prikazivanja brojnih kratkometražnih ostvarenja iz celog sveta zavređuje specijalno isticanje i sve pohvale.
Između čak 150 međunarodnih gostiju, posebno mesto zauzima pojavljivanje jednog od najuspešnijih kanadskih autora ikada, Teda Kočefa (Dudi visoko leti, Rambo, Vikend sa Barnijem…), i predstavljanje njegovog najpre izgubljenog (negativa), zatim, nakon niza decenija traganja, pronađenog u veoma lošem stanju, i najzad potpuno restauriranog klasika - “Bdenje u strahu” (Wake in Fright, distribuiran kao Outback, Australija, 1971.). Izvanredni Kočefov film uznemirujuća je, surovo realistična slika australijske provincije, u kojoj se na ubedljiv način mešaju potoci znoja, piva i krvi kengura ubijenih iz čisto sadističkog zadovoljsta protagonista filma predvođenih jedinstvenim Donaldom Plesansom. Kočefov film, uz Antonionevu “Avanturu”, jedini je ikada prikazan na Kanskom festivalu dva puta (drugi put u selekciji Kanskih klasika 2009.).
Celokupno gledano, može se reći da je ipak od najvećeg značaja bilo Fantazijino odavanje priznanja pionirima nezavisnog kanadskog filma putem dodeljivanja počasne nagrade za životno delo – montrealskom producentskom tandemu Džonu Daningu i Andre Linku, osnivačima producentske kuće Cinepix (danas Lionsgate). Po mnogo čemu kanadski ekvivalent slavnom Rodžeru Kormanu, dvojac je realizovao preko 50 naslova (od kojih su mnogi širom sveta, na žalost, doživljavani kao produkcije SAD-a), trasirajući put mnogobrojnim autorima, uključujući i Dejvida Kronenberga sa prvim mu profesionalnim radovima “Jeza” i “Besnilo” (Shivers, Rabid), Ivana Raitmana sa “Ludostima u kampu” (Meatballs, jedan od komercijalno najuspešnijih kanadskih filmova ikada), kultni horor Džordža Mihalke “Moj krvavi dan zaljubljenih”, eksploatacijski serijal “Ilsa”, itd.
I najzad, gotovo kao događaj za sebe bilo je uručivanje nagrade za životno delo Džonu Lendisu (“Braća Bluz”, “Kolo sreće”…), koji je po prikazanom mu bioskopskom kambeku nakon 12 godina – filmu “Burk i Her”, više u duhu svojih najboljih komedija, nego li mu recimo kultnog horora “Američki vukodlak u Londonu” zbog kojeg je prevashodno i nagrađen, gotovo sat i po zabavljao prepunu dvoranu anegdotama, dosežući i do najslavnijih ličnosti Holivuda poput Hičkoka (sa kojim je nekoliko godina praktikovao ručak), ističući pritom kako je ipak ponajlepše dane u svojoj karijeri doživio na samom početku, i to u Jugoslaviji, kao pomoćnik režije čuvene Avaline koprodukcije “Kelijevi heroji” (1970). Upravo tada, rodila mu se i ideja za Vukodlaka, kojeg će realizovati tek 11 godina kasnije.
Dejan Nikolaj Kraljačić
(Na fotografiji: Lendis & Kraljačić)
