Krunisanje kralja Petra I u Kinoteci, povodom 110 godina
Jugoslovenska kinoteka organizuje 21. septembra specijalnu projekciju filma “Krunisanje kralja Petra I Karađorđevića” iz 1904. godine, povodom 110 godina od tog istorijskog događaja, koji je važan i za istoriju svetske kinematografije.
Film “Krunisanje kralja Petra I Karađorđevića” najstariji je sačuvani film snimljen na teritoriji Srbije i Crne Gore.
Prvi put je prikazan u Londonu 1904. godine, a godinu kasnije u Narodnom pozorištu u Beogradu.
Snimljen je u produkciji srpskog konzula u Šefildu Arnolda Mjura Vilsona, a snimatelj je bio Frenk Moteršo, koji je početkom 20. veka u Velikoj Britaniji važio za jednog od najpoznatijih filmskih stvaralaca.
Film “Krunisanje kralja Petra I Karađorđevića” ušao je u istoriju svetske kinematografije kao jedan od prvih, a možda i prvi primer primene klasične demonstracije tehnike pri saopštavanju neke vesti putem filma.
Iscrpnu analizu filma “Krunisanje kralja Petra I Karađorđevića” svojevremeno je dao Marko Babac, slavni montažer, kome Jugoslovenska kinoteka priređuje 29. i 30. setpembra omaž u Muzeju u Kosovskoj, povodom njegove nedavne smrti.
Prema njegovim rečima, film “Krunisanje kralјa Petra I”, odnosno sačuvani filmski materijal, spada u vrstu takozvane velike filmske reportaže.
Prva takva reportaža bila je o krunisanju ruskog cara Nikole II, 28. maja 1896. godine, koju su snimili francuski snimatelјi braće Limijer, Fransis Dublije i Šarl Moason, naveo je Babac u analizi koju je objavila Jugoslovenska kinoteka u septembarskom katalogu.
U filmskom materijalu “Krunisanje kralјa Petra I” primenjena je tehnika snimanja bez mogućnosti posebne kontrole sadržaja pred kamerom, koja se primenjivala u prilikama kao što su svečane povorke, vojne parade, sportski događaji (konjske trke, veslačke regate…). Kod takve vrste snimanja, kako je naveo Babac, ne zna se šta se sve može dogoditi pred kamerom i faktor iznenađenja određuje specifičnu vrstu snimanja i montaže.
U toku snimanja “Krunisanja”, Moteršo je kameru postavlјao u dva osnovna položaja. Prvi položaj bio je u visini pogleda čoveka koji stoji ili sedi, a svedoci i posmatrači događaja u pozadini i prednjem planu ispunjavaju čitav prostor između glavnog događaja koji je u sredini prostora kadra. U to vreme, to je bio uobičajeni način kadriranja dokumentarnih scena na ulici. Drugi položaj služio je za snimanje konjanika i svečanih kočija. Kamera je bila podignuta na visinu jahača, najverovatnije na neki stabilan sto ili veći sanduk. Na taj način, kamera se nalazila iznad glava prisutnih posmatrača u prednjem planu.
Stajna tačka posmatranja bila je po visini izravnata sa jahačima na konju. Psihološki, to je veoma prijatan položaj kamere koji u gledaocu stvara osećanje superiornosti privilegovanog posmatrača.
Filmski materijal o krunisanju kralјa Petra I, koji se danas čuva u Arhivu Jugoslovenske kinoteke, sadrži 15 scena.
To su: 1. Ulični izgledi u Beogradu; 2. Kortež polazeći u Sabornu crkvu na dan krunisanja; 3. Kortež posle krunisanja od crkve k dvoru; 4. Nacionalni hod pokazujući razvoj srpske vojske do 1904. godine; 5. Izgledi beogradske tvrđave i pristaništa; 6. Smotra na banjičkom brdu sviju rodova oružja; 7. Izgled manastira Žiče; 8. Izgled manastira Studenice; 9. Pijačni prizori u Kralјevu; 10. Žetva u Raškoj; 11. Mehanska avlija u Novom Pazaru; 12. Bašteni četvorougao u Andrijevici; 13. Polazak trupa sa Cetinja na manevre 3. oktobra 1904. godine; 14. Izgled Šibenika, i 15. Izgled Zadra.
Sadržaj tih scena i njihovi nazivi govore da se zapravo radi o dva različita filmska materijala - jedan je o krunisanju kralјa Petra I Karađorđevića, a drugi prikazuje putovanje Vilsona i Moteršoa po Srbiji, Crnoj Gori i Primorju. Uostalom, tako Vilson i naziva svoje predavanje koje je, 5. novembra 1904. godine, održao u Šefildu i tim povodom prikazao “Krunisanje kralјa Petra I u Beogradu” i “Putovanje kroz Srbiju, Novi Pazar, Crnu Goru i Primorje”.
Kinematografske slike “Krunisanje kralјa Petra I” prikazane su 10. aprila 1905. godine u beogradskom Narodnom pozorištu, posle predstave “Mali lord”. Sutradan je list “Večernje novosti” pisao da su “slike veoma lepe i zadovolјavaju gledaoce”. “Izvođenje ovih slika”, kako je objavljeno, trajalo je oko 15 minuta.
Prema današnjoj verziji, u onoj iz 1905. godine nedostajale su scene uličnih izgleda u Beogradu, revi trupa na Cetinju i izgledi Šibenika i Zadra.
U knjizi “Istoričar i film”, u redakciji Pola Smita (izdanje Kembridž Juniversiti Pres, 1976. godine), navode se podaci iz britanskog Kataloga Nacionalnog filmskog arhiva (poglavlјe nemi žurnali od 1895. do 1933. godine) u kojem se navodi sadržaj filma “Krunisanje srpskog kralјa Petra, Beograd”: Opšti plan Beograda; grupa lјudi plaća skeledžiji prevoz; grupa žena čeka, verovatno su prispele zbog krunisanja; scene na prometnim ulicama, ukrasi, prolazi četa vojnika; krupni planovi lјudi koji žure na svečanost; svečana povorka sa heraldima, konjanicima i pešadijom; grupa žena u narodnoj nošnji; otvorene kočije sa visokim gostima iz inostranstva i oficirima; više kadrova uličnih scena; kralј Petar se vraća posle krunisanja, približava se do srednje krupnog plana, praćen kralјevskim znamenjima, stegom i štitom, nastavak povorke uklјučujući grupu lјudi u hermelinu i jedan top na pokretnom postolјu; srednje krupni plan dve neidentifikovane žene; na otvorenom polјu održava se vojna parada; kralј Petar na konju, salutira vojnicima koji prolaze u maršu, i na kraju juriš konjice.
Ukupna dužina filma bila je oko 8 minuta projekcije, a taj izbor kadrova i njihov redosled pripremili su direktor Kinoteke Milenko Karanović i filmski snimatelј Vladeta Lukić, povodom održavanja prvog Svetskog kongresa filmskih arhiva.
Sajt Kinoteke je kinoteka.org.rs, a program se nalazi i u Kalendaru Portala za kulturu jugoistočne Evrope SEEcult.org.
(SEEcult.org)
