Impuls alternativne kulture

CRITICIZE THIS! 7. BL-Art festival, 11-13.10. 2012, UNSA Geto, Banja Luka

Piše: Žana Vukičević

Kada se govori o alternativnoj kulturnoj sceni u Banjoj Luci, njenim začecima i razvoju, kao aktivni činioci izdvajaju se Udruženje nezavisnih stvaralaca i aktivista Geto (UNSA Geto) i Udruženje anonimnih artista (UAA!). Najraniji oblici ovakvog udruživanja mladih javili su se po završetku rata u Bosni i Hercegovini, odnosno perioda sveopšte izolovanosti i funkcionisanja u poremećenom društveno-političkom sistemu. Osjećaj izmještenosti u svojevrstan geto rezultirao je potrebom da se progovori i učini vidljivim stvaralaštvo muzičara i vizuelnih umjetnika, čije progresivne ideje su prevazilazile domete i shvatanja sredine. 1998. godine osnovano je Udruženje nezavisnih stvaralaca (UNS Geto), koje je svoj rad usmjerilo ka regenerisanju kulturne scene, neophodnog segmenta i doprinosa u procesu izgrađivanja demokratskog društva, odnosno prepoznalo je umjetničko djelovanje kao sredstvo za podsticanje kritičkog promišljanja i aktivizma. Tokom posljednjih nekoliko godina došlo je do nadgradnje ovog početnog koncepta i UNS Geto je preimenovan u Udruženje nezavisnih stvaralaca i aktivista. Intenzivnijim angažovanjem i uključivanjem u različite građanske inicijative u cilju reagovanja na aktuelne probleme lokalne zajednice, poput pokreta za očuvanje zelenih površina u gradu „Ne damo Građiš“ i „Park je naš“, ova organizacije je, zajedno sa drugim aktivističkim udruženjima kakva je Oštra nula, uspostavljena kao aktivan činilac kritike i podrivanja vladajućih struktura.

U cilju promovisanja alternativne kulture UNSA Geto od samog početka, samostalno ili u partnerskoj saradnji, sprovodi niz akcija, kao što su emitovanje muzičke radio emisije RE-START i objavljivanje istoimene kompilacije sa numerama banjalučkih bendova, projekcije filmova, organizovanje radionica, koncerata i festivala. Jedna od njih je i BL-ART festival, koji traje od 2001. godine i podrazumijeva prezentovanje domaće nezavisne muzičke, vizuelne i književne produkcije. Ovogodišnje, sedmo izdanje ove manifestacije dobilo je regionalni karakter i okupilo učesnike iz Bosne i Hercegovine, Srbije, Slovenije i Hrvatske. Ukupan program festivala određen je temom „Javno dobro, alterkultura i zajedničko“, a naročito važno bilo je održavanje okruglog stola na kojem je izložen problem nedostatka alternativnih kulturnih cenatara u Banjoj Luci i razmijenjena iskustva sa predstavnicima ovakvih organizacija iz susjednih republika. Okupiranje javnih prostora i njihovo transformisanje u jezgra nezavisne umjetničke scene, načini finansiranja i dugoročne strategije održivosti razmatrani su u kontekstu dominacije i kontrole kapitala nad javnim dobrom. Odnosno, otvorena su pitanja mogućnosti zajedničkog djelovanja u okolnostima sve većeg privatizovanja gradskih prostora i mijenjanja njihove funkcije na štetu stanovništva.

S tim u vezi, u vizuelnom segmentu festivala radovi su nastajali na javnim lokacijama, kao direktno iznošenje stavova umjetnika, ali i publike o različitim aktuelnim društveno-političkim temama. Intervencija Nine Komel „U osnovi park-parking“ izvedena je na parkingu, gdje je autorka zelenom bojom oivičila jedno parking mjesto, a potom, koristeći šablone i sprej, po njegovoj površini naznačila mjesta za drveće i žbunje, između kojih je postavila drvenu klupu. Uočavanje da riječ parking u sebi sadrži riječ park demonstrirano je simboličkim vraćanjem ovog mjesta njegovoj prvobitnoj funkciji, prirodnom ambijentu za odmor i druženje, ali onoliko dugo koliko je to dopuštala plaćena dnevna karta za parkiranje. Nekoliko mjeseci ranije, pretvaranje zelene površine u užem jezgru grada u građevinsku parcelu finansijskog moćnika, pokrenulo je masovna i do tada nezapamćena okupljanja i proteste stanovništva u Banjoj Luci. Za izradu drvene klupe umjetnica je iskoristila ostatke posječenog starog hrasta, simbola pokreta „Park je naš“, koji je prerastao u otpor svim vrstama zloupotrebe vlasti.

„Lični-kolektivni monolog“ Nemanje Čađe izveden je u prostoru gradskog parka kao proizvod interaktivnog odnosa umjetnika i publike. Za ovaj rad polaznu osnovu dala je njegova ranija zamisao o ambijentalnoj instalaciji sačinjenoj od visećih bijelih tkanina, koja bi mogla da se montira u javnom prostoru, kao neutralno mjesto za relaksaciju i predah. U ovom slučaju, na bijelim platnima autor je najprije crnom bojom ispisivao različite izjave, a svako od posmatrača je mogao slobodno da dopiše ono o čemu razmišlja ili da se svojim porukama nadoveže na već napisane rečenice. Potom su platna okačena na žice između drveća. Umjesto prvobitne idilične atmosfere, dobijen je pregled kritičkih stavova, većinom usmjerenih na uslove života i trenutne opšte prilike u državi, poput „Dobri su nam putevi jer su konceptualni“, „Neću u partiju, hoću na posao“, „Razmišljam samo kako ću da odem“, „U mom gradu je smor“ itd, odnosno skrenuta je pažnja na realno raspoloženje stanovništva i preovlađujuće stanje nezadovoljstva i zabrinutosti.

Iako se impulsi alternativne kulture, kakav je BL-ART festival, javljaju rijetko i u skromnoj mjeri, njihovo postojanje čini neophodan činilac u funkcionisanju umjetničke scene uopšte u Banjoj Luci i Republici Srpskoj. Treba imati u vidu da tokom posljednjih deset godina, koliko se, okvirno postavljeno, može govoriti o institucionalno potvrđenoj i uspostvaljenoj savremenoj umjetnosti na ovom prostoru, ni ona sama još nije poprimila sasvim razvijen i definisan oblik. Tim više je značajno što se procesi izgrađivanja nezavisnih umjetničkih struktura odvijaju paralelno i funkcionišu po princupu umrežavanja i saradnje sa sličnim pojavama u regionu. Upravo zahvaljujući ovim naporima na banjalučkoj umjetničkoj sceni prvi put je skrenuta pažnja na alternativne vidove vizuelnog stvaralaštva kakav je street art.

Međutim, ovakvi umjetnički događaji najčešće ostaju nedovoljno medijski propraćeni i po pravilu se realizuju u uskom krugu posjetilaca i organizatora. Odsustvo publike u širem smislu primijećeno je i na ovogodišnjem festivalu, pa se postavlja pitanje dometa i efektnosti koju je ostvarila njegova vizuelna produkcija, budući da je jasno stavljena u funkciju kritičkog seciranja društvene stvarnosti. Osjetan je raskorak između ozbiljnosti sadržaja kojima se radovi bave, njihove ambicije ka izlasku u domen javnog i, na kraju, slabog odziva posjetilaca i nezainteresovanosti sredine, zbog čega je potrebno naći načine da se aktivistički karakter ovih umjetničkih pojava učini vidljivijim i pomjeri sa pozicije marginalnog i sporadičnog djelovanja.

*Tekst je nastao u sklopu projekta Criticize This! koji organizuju Kulturtreger i Kurziv iz Hrvatske, SEEcult.org i Beton iz Srbije, te Plima iz Crne Gore. Projekat se realizuje u sklopu programa "Kultura 2007-2013" Evropske komisije. Sadržaj ove publikacije isključiva je odgovornost organizatora projekta Criticize This! i ni na koji način se ne može smatrati da odražava gledišta Evropske unije.