Frljićev srpsko-hrvatski Nušić
Svevremena komedija “Gospođa ministarka” Branislava Nušića, u režiji Olivera Frljića, premijerno će biti izvedena 22. septembra u Kazalištu “Kerempuh” u Zagrebu, a specifična je po tome što će biti igrana na srpskom, uz titl s prevodom na hrvatski jezik. Taj čin je znak protesta protiv “jezičke politike koja se bavi proizvođenjem razlika” i protiv “institucionaliziranja jezičnog šovinizma”.
U želji da “nušićizuje hrvatsku političku scenu”, Frljić je “Gospođu ministarku” ipak smestio u malo drugačiji društveni kontekst. On počinje 90-ih godina prošlog veka, kada su, kako navodi Frljić, s procesima stvaranja nacionalnih državica paralelno išli i procesi brisanja svega onoga što je predstavljalo zajedničko kulturno nasleđe u južnoslovenskoj zajednici, pa je kao žrtva tog brisanja u Hrvatskoj pao i Nušić sam.
“Kad se danas razmišlja o postavljanju Nušića, nemoguće je ignorisati kulturne politike koje su ovog, kao i mnoge druge srpske autore, izgnale iz hrvatskog kulturnog prostora. Vratiti Nušića u taj prostor znači ući u implicitnu polemiku s normativima koje su te kulturne politike u međuvremenu postavile, a za koje su purifikacija jezika i duha, te eliminaciju nepoćudnih nacionalnih tela poslužile kao sredstva. Konstituisanje nacionalne kulture, koje se primarno događa kroz proizvođenje razlike u odnosu na jednu nacionalnu zajednicu, njen jezik i zajedničko kulturno nasleđe, nažalost se, događa i danas. Nadam se da će Nušićev jezik bar malo pročistiti hrvatski nacionalistički cerumen”, naveo je Frljić povodom nove predstave, za koju mu je savetnik za jezik i scenski govor bio beogradski glumac Bogdan Diklić.
“Gospođi ministarki” smejale su se sve dosadašnje generacije. Bogatstvo tog političkog vodvilja je u njegovom jedinstvenom dijalogu i prikazu niza upečatljivih karaktera. Malograđanski moral, licemerje, pohlepa i bolesna ambicija, samo su neke od tema priče o tome šta se događa kada jednog dana, posve neočekivano, prosečan čovjek biva izbačen iz svakodnevice i dobija vlast. Na koje sve načine želja za moći menja čoveka, te na šta je sve spreman da bi ostao na vlasti.
To je prvi put da se u Hrvatskoj titluje pozorišni komad nekog srpskog autora, a izraz je protesta zbog protiv “apsurdnog zahteva da se ‘prevodi’ i kada se jezik razume”.
“Treniraju nas da u svakodnevnoj upotrebi jezika izoštravamo uho na merenje hrvatstva. Ali varijacija je najnormalnija stvar i bogatstvo svakog jezika. Čemu bežanje od činjenice da Hrvati i Srbi ne govore međusobno strane jezike, nego standardne varijacije jednog policentričnog jezika? Nije potrebno zatvarati oči pred time da većina nacija u svetu ima zajednički jezik s nekom drugom nacijom. I nikom ništa. Uostalom, za svakoga je prednost, a ne mana kad se na svom jeziku može sporazumevati i s ljudima iz više drugih zemalja. A ako poistovećujemo naciju i jezik, time negiramo postojanje austrijske nacije, švajcarske nacije, američke nacije… “, navela je lingvistkinja Snježana Kordić povodom premijere “Ministarke”.
Podsećajući da je Nušić napisao “Gospođu ministarku” pre stotinak godina, Snježana Kordić navela je da se zato mogu čuti i pojedine reči koje su se pojavljivale u Nušićevo doba, ali danas su malo kome poznate i u Srbiji i u Hrvatskoj.
Budući da je Nušić Ministarku napisao razgovornim jezikom, stavljen je i u titlove razgovorni funkcionalni stil standardnog jezika kakav se nalazi danas u Hrvatskoj, gde se često čuje i oblik “šta”, pa se zato i taj oblik pojavljuje u određenoj meri u titlovima. U razgovornom stilu u Hrvatskoj nailazi se i na “da plus prezent”, pa je taj oblik u određenom broju zadržan i u titlovima. Najveći deo promena odnosi se na jednu jedinu izgovornu razliku: “ije/e”.
“Kad se samo setimo koliko su brojnije, veće i raznovrsnije izgovorne razlike između britanske i američke varijante engleskog jezika…”, navela je Snježana Kordić, dodajući da je ekipa predstave svesna da prikazivanje titlova skreće pažnju od same glume, ali da namerno prinosi tu žrtvu da bi predočila besmislenost pogleda na jezik kakav imaju neki kulturni pregatelji u hrvatskom društvu.
“Njima je kultura postala platforma za sirovi nacionalizam, u čiju srž stavljaju jezik. Prošle su već dve trećine stoleća otkako je najmoćniji zagovornik poistovećivanja nacije i jezika naredio da ga posle samouistva poliju benzinom i spale. Njegovo izjednačavanje nacije, jezika i države odbačeno je u svetu. A u našim udžbenicima ponavljaju još uvek njegove riječi kao da su se zabunili u stoleću. U Austriji strana predstava iz Nemačke nije na stranom jeziku i ne titluje se. U Velikoj Britaniji strana predstava iz SAD nije na stranom jeziku i ne titluje se. Tako i kod nas, strana predstava iz Srbije, Bosne ili Crne Gore nije na stranom jeziku, pa su zato titlovi suvišni. Mi smo ih stavili, i time ostvarili u obliku parodije misao Waltera Benjamina da u prevodu treba odzvanjati eho originala”, navela je Snježana Kordić.
Dramaturg predstave je Dora Delbianco, scenografkinja i kostimografkinja Sandra Dekanić, a muziku je izabrala Irena Popović.
U predstavi igraju Elizabeta Kukić (Živka Popović, ministarka), Linda Begonja (Dara, njena kćerka), Maja Posavec (Raka, njen sinčić), Borko Perić (Čeda Urošević, zet), Edo Vujić (Ujka Vasa), Ana Maras (Anka, služavka), Hrvoje Kečkeš (Pera, pisar iz administrativnog odeljenja)...
Prva repriza je 23. septembra u Kerempuhu.
(SEEcult.org)
