Endemske vrste
Recenzija romana “Endemske vrste” Miloša B. Tomaša (Plato, 2013.)
Piše: Nataša Anđelković
Romani sa temom iz istorije gotovo u svim vremenima imaju dobar odziv kod čitalaca. Poslednjih decenija izdvojio se unutar istorijskog romana pod-žanr, sa misterijom i teorijom zavere kao pokretačkim motivom radnje što je ujedno i sredstvo za povezivanje prošlosti i sadašnjosti. S obzirom da takvi romani preplavlјuju i svetsko i domaće tržište, može se prepoznati da se već sada nalazimo kao čitaoci u stanju prezasićenosti ovakvom književnošću, odnosno da sam žanr dostiže svojevrsnu regresiju. Mladi domaći autor Miloš B. Tomaš takođe se interesuje za istorijsku temu, i oko njegovih junaka se splela istorijska misterija, ali njegov roman izmiče ovakvom žanrskom određenju. „Endemske vrste“ je proza vrlo modernog senzibiliteta sa akcionim zapletom smeštenim u vreme Drugog svetskog rata, koja spajajući još dalјe istorijske slojeve i narodne legende donosi lepu poruku o vezi mita i umetnosti, o istini koja se umetnošću otkriva i saopštava.
Tomašev junak je talentovani snimatelј i reditelј Časlav Milјković, koji završivši školovanje u Parizu, počinje da pravi dokumentarne filmove na različite teme. Spoznavši da je kinematografija njegov ne samo poziv nego i usud, mladi beogradski buržuj odlučuje da vođen zovom za filmom i umetnošću raskine veze sa porodicom, promeni društveno i političko opredelјenje i pridruži se komunistima. Snimci demonstracija 27. marta 1941, kao i nacističke okupacije Beograda koje je Časlav napravio, ne samo da će ostati istorijski dokument nego će ga kvalifikovati kao reditelјa i snimatelјa sa oštrim okom i svojsvtvom da iza slike vidi i njen kontekst, da ono što snima sobom nosi priču.
Rame uz rame sa borcima, partizanima, Čak i njegova grupa umesto puške, kao oružje na frontu, nose kameru. Odašilјući u svet kompromitujuće, fenomenološki i politički angažovane kratke filmove s antifašističkom porukom, Čak, njegov nerazdvojni prijatelј Krsta i devojka Ana Froman postaju enigma za nacističke vođe i stiču status neprijatelјa „broj jedan“. Ono što Tomaš, zaplićući radnju do gotovo nemogućih zavijutaka, u ovom romanu želi da pokaže jeste kako se konstruiše a kako dekonstruiše mit i šta je njegova suština. Dobivši naziv „filmski fantomi“, Čak i njegovi prijatelјi postaju jedna od ratnih legendi.
Uvođenje u radnju lika Leni Rifenštal, kontroverzne nemačke reditelјke, po čijem nalogu junak biva uhapšen i dopremlјen na njen filmski set kao reditelј-sužanj, Tomaš postiže dodatnu dramatičnost radnje ali takvim odnosom likova uspostavlјa umetnički dijalog koji nadilazi globalne političke, nacionalne i istorijske barijere. Sposobnost Leni Rifenštal da iz zaplenjenih dokumentarnih filmova prepozna Čakov talenat i zalјubi se u njega, čini je ženom koja se uzdiže iznad jezive političke i ratne mašinerije u čije ime istupa, i koja živeći za umetnost toj i takvoj mašineriji zapravo upućuje otpor.
Tomašev koncept o jedinstvu mita i umetnosti dobija puno zaokruženje kroz rasvetlјavanje legende iz 16. veka o „velikom zmaju“ u jednoj od kraških pećina u dalmatinskom zaleđu. Igra svetlosti i senke koja nastaje kad se endemska vrsta, stanovnik pećine, praćaka u pećinskom jezeru, rađa na zidu sliku ogromnog zmaja u pokretu. Veličanstvenost prizora samo u oku umetnika i njegove kamere može da proizvede sliku nezapamćene lepote, koja istovremeno dekonstruiše mit ali i priča neku novu priču o čoveku koji beži od smrti ali ipak zastaje da bi napravio umetničko delo, jer je ono zapravo život za koji se bori.
Endemske vrste je zabavan roman sa dinamičnom radnjom i dobro iscrtanim likovima, koji može da zadovolјi i filmski nastrojene čitaoce i one koji tragaju za dobrom naracijom.
Miloš B. Tomaš potpisuje knjigu
Miloš B. Tomaš, rođen 1983. u Beogradu, završio je Petu beogradsku gimnaziju. Po profesiji je socijalni radnik, trenutno je aktivan u NVO sektoru kao socio-terapeut i internet savetnik. Bavio se TV novinarstvom, muzikom, kratkim stripom, karikaturom i amaterskim filmom. Autor je romana "Maloletnice su ukras sveta" (2008), "Na Savi treščina" (2010) i "Endemske vrste" (2013). Zastupljen je u zbornicima "Najkraće priče" (2009), "Najkraće priče" (2010) i "Antidepresiv" (2011).
