17. SFF u znaku debitanata

Sarajevo Film Festival najavio je u takmičarskom programu igranog filma čak osam debitantskih ostvarenja iz regiona jugoistočne Evrope, čiji reditelji ne nude neke nove teme, već i dalje govore o savremenom, svakodnevnom i često surovom životu, ali to čine iz novog ugla. U konkurenciji dokumentaraca su 24 ostvarenja, izabrana među gotovo 150 prijavljenih iz regije, a za nagrade će se takmičiti i 11 kratkih naslova, uključujući tri animirana.

Za razliku od prethodne dve godine, kada su nagradu “Srce Sarajeva” za najbolji film osvajali srpski filmovi - “Tilva Roš” Nikole Ležaića (2010) i “Ordinary People” Vladimira Perišića (2009), ove godine u konkurenciji nema ostvarenja iz Srbije, ali ih ima u drugim programima.

Selektorka Takmičarskog programa igranog filma Elma Tataragić odabrala je za 17. SFF deset ostvarenja, od kojih će šest imati regionalne, dva međunarodne i dva svetske premijere, a s obzirom da je među njima osam debitanata, ovogodišnju konkurenciju nazvala je “programom punim otkrića”.

Citirajući Marsela Prusta koji je rekao da “pravo putovanje u svet otkrića nije stvar traženja novih krajolika, već posmatranja stvari drugačijim očima”, Elma Tataragić navela je u obrazloženju selekcije da svi odabrani reditelji i posmatraju današnji svet novim očima, videći publiku u nepoznata područja te često surove stvarnosti.

Od deset filmova u Takmičarskom programu, osam je u trci za Srce Sarajeva i reč je o debitantskim delima, dok će gala projekciju imati “Torinski konj” kultunog mađarskog reditelje Bele Tarra, nagrađen Srebrnim medvedom na Berlinalu.

Van konkurencije biće prikazan film “Poslednje poglavlje” debitanta Nemanje Bečanovića iz Crne Gore o mladom piscu koji odlučuje da ode na imanje prijatelja u planinskoj zabiti, gde upoznaje neobičnu izolovanu porodicu. Taj film razvijen je kroz CineLink SFF-a, a imaće svetsku premijeru na 17. SFF-u.

Svetsku premijeru imaće i slovenački niskobudžetni film “Piknik” Nejca Gazvode o troje prijatelja koji se sreću prvi put posle srednje škole i odlaze na putovanje na kojem otkrivaju svoje ciljeve, snove i razočaranja, kao i brige današnjeg sveta.

Takmičarski program 17. SFF-a, koji počinje Tarovim “Torinskim konjem”, odlikuje i zastupljenost filmova iz zemalja koje dosad nisu bile često prisutne, s obzirom da se bore za opstanak ili ponovno otkrivanje. Takav je slučaj sa Albanijom, koju predstavlja film “Amnestija”, debitantski rad Bujura Alimanija, koji predstavlja savremeno albansko društvo kroz intimnu, ljubavnu priču sa tragičnim krajem.

Film je rađen u koprodukciji sa Grčkom, iz koje dolazi prvi dugometražni film “Protraćena mladost” reditelja Jana Vogela i Argyrisa Papadinitropoulosa. Film je fokusiran na trenutne događaje u Grčkoj i Atini - društvo i grad u krizi, a predstavlja mučnu priču jednog policajca i jednog mladog tinejdžera, koji idealistički želi da promeni svet.

Bugarsku predstavlja debitantski film Konstatina Bojanova “Ave” koji oslikava stav mlade generacije prema svakodnevnom životu u Bugarskoj i neophodnost promena.

U konkurenciji je i turski debitantski film “Polomljene školjke” Seyfettina Tokmaka, razvijen kroz CineLink i nagrađen nagradom za najbolji rad u nedovršenoj proizvodnji. To je potresna priča o dvoje dece izgubljene u džungli istanbulskih snova o boljem životu.

Hrvatski film “Fleke” prvi je igrani film Alda Tardožija, a govori o dve devojke koje se susreću jedne večeri i bivaju prisiljene da ostanu zajedno. To je još jedna priča o novoj generaciji koja odrasta u brzom, modernom svetu, ali koja se još uvek bori sa osnovnim i uobičajenim problemima, noseći ožiljke svoga odrastanja.

Najavljen je i prvi dugometražni film poznatog austrijskog glumca Karla Markovicsa “Disati”, koji takođe govori o jednom mladom čoveku koji se, nakon što odsluži zatvorsku kaznu, suočava sa emotivnim nemirima prouzrokovanim susretom sa majkom koja ga je po rođenju napustila.

Jedini film u konkurenciji 17. SFF-a koji nije debitantski je “Loverboy” - delo rumunskog reditelja Catalina Mitulescua, koje je takođe izašlo iz CineLink-a. To je priča o 20-godišnjaku koji zavodi devojke, navodi ih da se zaljube u njega, a onda ih ubacuje u mrežu trgovine ljudima. Sve tako dok se jednog dana i sam ne zaljubi. Film je premijerno prikazan u Kanu ove godine, u programu “Izvestan pogled”.

Elma Tataragić selektorka je i Takmičarskog programa kratkog filma, a od više od 250 prijavljenih, odabrala je 11.

Reč je o 11 veoma različitih i snažnih filmova iz Mađarske, Bugarske, Rumunije, Hrvatske, Turske, Slovenije i Bosne i Hercegovine, od čega je sedam kratkih igranih i tri su animirana. Program okuplja mlade reditelje, od kojih su neki debitanti, a neki su već iskusni u kategoriji kratkog ili dugometražnog filma.

Svetske premijere imaće animirani “Kiyamet” Ivana Ramadana iz Bosne i Hercegovine, rumunski “Manuelni brojač” Daniela Sandua i slovenački “Stvari koje zajedno nikad nismo radili” Martina Turka i “Toplo za ovo doba godine” Blaža Kutine.

Međunarodne premijere imaće dva hrvatska filma - animirani “Dove sei, amor mio” poznatog autora animacije Veljka Popovića i “Mezanin” takođe poznatog autora Dalibora Matanića, smešten u otuđeni velegrad u kojem vladaju nemilosrdna pravila korporacijskog društva, gde devojka pristaje da bude svedena na ljudsko meso, jer je to jedini mogući ulaz u igru preživljavanja.

Međunarodne premijere imaće i bugarsko-nemački “Drugi dubl” Nadejde Koseve, mađarski “Nešto plavo” Viraga Zomboracza i turski “Nikakva nas tama ne može naterati da zaboravimo” Hüseyina Karabeya, animacija o Hrantu Dinku, jermenskom novinaru koga su ubili muslimanski nacionalisti u Istanbulu 2007. Govor njegove supruge (Rakel Dink) na njegoj sahrani postao je manifest mira i tolerancije među muslimanima i kršćanima.  

Regionalne premijere imaće rumunski film “Fotografija” Victora Dragomira i mađarski “Zver” Attile Tilla.

Dokumentarni program 17. SFF-a predstavlja 24 ostvarenja, a selektorka Rada Šešić vodila se pri izboru stavom da kreativni dokumentarni film mora da ima izraženu rediteljsku osobenost i istančan autorski rukopis, jer je to ono što ga izdvaja od uobičajene reportažne aktuelnosti ili puke fotografije.

Među odabranim filmovima je sedam iz BiH, četiri su iz Hrvatske, tri iz Srbije, po dva iz Austrije i Turske, a po jedan iz Crne Gore, Slovenije, Mađarske, Bugarske i Rumunije.

I u trci za nagrade u dokumentarnoj kategoriji je mnogo mladih reditelja, debitanata i studenata filma, koji su, prema rečima selektorke, shvatili koliko je važno uhvatiti se u koštac sa temom iz autentičnog filmskog ugla, koristeći se, dakle, ne samo naracijom, već višeslojnim kreativnim filmskim jezikom. Imponira činjenica da autori sve više strateški ciljaju da izađu sa filmom upravo na SFF-u, pa je ove godine sedam svetskih i šest međunarodnih premijera.

Prema rečima Rade Šešić, promene u današnjem svetu, u kojem imigranti postaju sve manje dobrodošli, a sve više zemalja se priklanja idejama političke desnice, tako se i filmovi u celoj Evropi, a time i u regiji, sve više fokusiraju na priče o “onim drugima”. Iako su priče lokalnog karaktera, istovremeno su veoma univerzalne.

Rada Šešić je zato odlučila i da otvori takmičarski program intrigantnim austrijskim filmom “Schwartzkopf”, koji je istakla kao “snažnu, izvrsno ispričanu, dobro istraženu aktuelnu priču, sa likovima kojima je autor (Arman T. Riahi) imao neobično blizak pristup”.

To je priča o dve generacije “Neoaustrijanaca” (schwarzköpfima, tj. tamnoglavih, kako oni sebe zovu), koji su rođeni i odrasli u Evropi, ali ne pripadaju nigde. Nazar, 25-godišnji lik, osumnjičen za oružanu pljačku, pušten je iz zatvora i suočava se sa nezavidnom finansijskom situacijom. Bez posla, on traži utočište u svetu gde ga poštuju - u svetu rep muzike. Dok su u takvoj situaciji, Nazar i njegova dva najbolja prijatelja razmišljaju o svom životu - rasturene porodice, život na ulici i delinkvencija. Prošlost ih povezuje sa sadašnjim životom nove generacije potomaka imigranata...

Rada Šešić je istakla i da je ohrabrujuća vest da dokumentarci iz regiona dospevaju do najvećih festivala.

Tako su dva filma iz Srbije - “Trči za život” Mladena Matičevića i “Cinema Komunisto” Mile Turajlić, imali svetske premijere na najvećem festivalu dokumentarnog filma - IDFA u Amsterdamu, dok je austrijski “Zapad”, jedan od najrafiniranijih filmskih eseja, već osvojio pregršt nagrada.

Ti i još neki filmovi iz programa uspeli su da uđu i u bioskope, što je za dokumentarce neverovatan uspeh, istakla je Rada Šešić.

Ovogodišnji program predstavlja i nekoliko pravih drama - priča običnih ljudi iz lokalnog okruženja koje su znalački dovedene do univerzalnosti.

Bugarski film “Moj prijatelj, Manchester Unated” Stefana Valdobreva govori o čoveku koji je opsesivni navijač, ali je njegova priča i kritika savremenog društva. “Pravila samačkog života” Tonislava Hristova svojevrsni je “Sex i grad”, samo iz muškog ugla i otkriva život imigranata sa juga Europe.

Mađarski “Nevidljive žice: talentovane sestre Pusker” (Ágnes Sós) rezultat je dugotrajnog procesa: godina istraživanja i snimanja, te meseci montaže i postprodukcije.

Svi ti filmovi uspeli su da ostvare saradnju sa stranim ulagačima, zapadnim televizijama i koproducentima iz više zemalja.

Rada Šešić izrazila je zadovoljstvo i što se mnogi reditelji vraćaju jednoj gotovo zaboravljenoj formi - kratkom dokumentarcu.

Filmovi iz BiH “Jedan dan na Drini” (Ines Tanović), “Her Cinema Love” (Nejra Latić Hulušić, David Jan Bronsgeest) i “Pun(a)” (Alen Drljević), te crnogorski dokumentarac “Život, priključenija i održivi razvoj jednog kokota” Vladimira Perovića, turski studentski rad “Bio i prošao” Metina Akdemira i srpski film, diplomski rad “Stara planina” Gorana Stankovića, te hrvatski “Razorubičenje” Domagoja Matizovića i 10-minutni “Prolaz za van” Vedrana Šamanovića, pravi su “dragulji rađeni bilo u formi dokumentarističke minijature, eseja ili opservatorske impresije”, istakla je Rada Šešić, ističući i film “Magnet” Namika Kabila iz BiH i njegovu kreativnu montažu i dizajn zvuka.

Filmove u konkurenciji odlikuju i nova filmska estetika i kinematografske tendencije, kojima razbijaju stereotipe i uspostavljajući nove, hrabre i uzbudljive forme.

Hrvatski “Ratni reporter” Silvestara Kolbasa, a još više “Cinema Komunisto” Mile Turajlić iz Srbije, primeri su filmova koji se gotovo isključivo oslanjaju na arhivske snimke, strukturisani na veoma uzbudljiv način, istakla je Rada Šešić.

Arhiv takođe ima značajnu ulogu u filmovima koji tretiraju aktuelni trenutak društva, kao što je slučaj sa filmom iz BiH “Bosanska rapsodija... na rubu znanosti” Vesne Ljubić, ili turskim “Ekumenopolis” (Imre Azem) koji na originalan način inkorporira elemente animacije i dokumentarne forme.

Nekoliko filmova koristi ne baš omiljenu dokumentarističku formu "talking heads" - slovenački “Gde je nestala radnička klasa?” Maje Weiss, istraživački film “Heroj našeg doba” Šekija Radončića iz BiH, rumunski “Moj glas” (Monica Lazurean-Gorgan, Andrei Gorgan), te hrvatski “Zemlja znanja” Saše Bana, koji prati dramatični štrajk studenata. Ipak, oni ne primenjuju suvoparnu formu intervjua, već umešno uspostavljaju otvorene, intrigantne razgovore pred kamerom.

U trci za nagrade je i jedan film baziran na pripovedanju - upravo završeni bosanski “Mobitel” Nedžada Begovića, koji se poigrava mogućnostima mobilnih telefona, videom i uhvaćenim razgovorima.

Prema rečima Rade Šešić, region odlikuju i talenti, i impresivne teme -  gotovo neverovatne životne priče, zbog čega i može postati kolevka dobrog dokumentarizma. No, do sada, osim novca, nedostajalo je i ponešto umeća, posebno onog preciznog “veza” fine dorade, koji bi omogućio da filmovi iz regije dobiju dimenziju univerzalnosti i uđu na svetske festivale, te da budu otkupljeni za velike televizije.

SFF će doprineti tom cilju otvaranjem nove sekcije Doku kutka - Butika grubog šnita.

Na SFF tako dolazi pet vrhunskih evropskih profesionalaca, iskusnih stručnjaka za dokumentarni film, koji će intenzivno raditi sa autorima, usmeriti ih ka usavršavanju materijala u fazi grube montaže, pokazati im kako da dostignu kvalitet koji će imati ođeka na međunarodnoj sceni.

Butik grubog šnita organizovan je u saradnji sa Balkanskim dokumentarističkim centrom iz Sofije, a najbolji projekat imaće priliku da se predstavi na Cine Link Work in Progress i da osvoji  Work-in-Progress Post Republic Award (80.000 evra) i Work-in-Progress RestArt Award (20.000 evra). Jedan projekat, koji na intrigantan način tretira temu ljudskih prava, osvojiće nagradu od 1.500 evra koju dodeljuje festival FIFDH iz Ženeve, a deo nagrade je i prikazivanje filma na tom uglednom festivalu.

Doku kutak 17. SFF-a, inače, ugostiće četrdesetak aktivista Inicijative mladih za ljudska prava iz regije koji će zajednički gledati filmove iz Takmičarskog dokumentarnog programa, susretati se sa rediteljima i producentima, te raspravljati o njihovim ostvarenjima.

SFF nudi i program “U fokusu”, čija je selektorka takođe Elma Tataragić, a predstavlja sedam filmova iz regiona koji su obeležili prošlu godinu na festivalima širom sveta, od kojih su četiri debitantska.

Među njima su makedonski film “Majke” Milča Mančevskog, austrijski “Michael” Markusa Schleinzera, zatim “Morgen” Mariana Crisana, koprodukcija Rumunije, Mađarske i Francuske o problemima ilegalnih emigranata, “Naš duboki očaj” turskog reditelja Seyfija Teomana, “Otac” Vlade Škafara iz Slovenije, “Ostrvo” Kamena Kaleva i “Sklonište” Dragomira Sholeva iz Bugarske.

Prema navodima Elme Tataragić, svi filmovi predstavljaju sveukupan filmski talent regije koji je trenutno na svom vrhuncu sa vrlo zrelim radovima koji se bave važnim temama savremenog života iz različitih i originalnih uglova. Kao i Takmičarski program, i “U fokusu” je u znaku prvih igranih filmova, što ga takođe čini programom otkrića.

SFF predstavlja i program “Panorama”, čiji je selektor Howard Feinstein, a donosi izbor zasnovan na geografskoj, ideološkoj i formalnoj različitosti, čak i ako je potpuni kvalitet filma primarni kriterijum.

Prema navodima Feinsteina, to praktično znači da im je namera da zagolicaju um, savest i emocije, a najbolji od njih “udaraju na sva tri".

“Panoramu” otvara film “Kairo 678” Mohameda Diaba, debitantsko delo dugogodišnjeg scenariste, koji iznosi tabu temu seksualnog zlostavljanja žena u Egiptu.

U programu “Panorama” je i “Beli, beli svet” Olega Novkovića iz Srbije, smešten u ekonomski depresivni i zagađeni rudarski grad Bor, koji je Feinstein nazvao “remek delom”.

Najviše filmova je iz Meksika - “Alicia, idi daleko” Elise Miller iz Meksika, svojevrsni dnevnik o dva lika koja se na kratko susreću za vreme odvojenih putovanja, “Leto golijata” (Nicolas Pereda) o savremenom Meksiku, “Na dobačaj kamena” Sebastiana Hierarta, “El Varal” Marte Ferrer, dokumentarac o ruralnoj zajednici u dolinama centralnog Meksika, te kratki film “I bi volja Božja” (Flavio Florencio).

Iz Rusije su odabrani “Elena” Andreja Zvjaginceva, “Ložač” Alekseja Balabanova, spoj crne komedije i razmišljanja o Rusiji iz sredine 1990-ih, kada su ubistva i želja za finansijskom zaradom bili izvan kontrole. Tu su i “Tihe duše” Alekseja Fedorčenka i “U suprotnom pravcu” Andreja Stempkovskog.

Program “Panorama” prikazaće i irski film “Čuvar” Johna Michaela McDonagha, “Dečak sa biciklom” braće Dardenne, “Gandu” Kaushika Mukherjee iz Indije, kineski “Kad ubice zavladaju”, čiji je reditelj Su Chao-Pin, a ko-reditelj John Woo, urugvajski “Koristan život” (Federico Veiroj), poljski “Krštenje” (Marcin Wrona), američki “Krojač” Gordona Grinberga, argentinski “Akacije” Pabla Giorgellija, sniman gotovo u potpunosti u kabini velikog kamiona, te “Melanholija” Larsa von Triera, “Odlazi Rene” Jonathana Caouettea, omnibus “Quattro Hong Kong 2” grupe azijskih reditelja (Stanley Kwan, Brillante Mendoza, Ho Yuhang, Apichatpong Weerasethakul) i britanski “Tiranosaurus” (Paddy Considine).

Među dokumentarcima u “Panorami” su “Himne rudara” Billa Morrisona, nagrađivani holandski dokumentarac “Mesto među zvezdama” (Leonard Retell Helmrich), dokumentarac “Neočekivana dobit” Laure Israel iz SAD o eko-prihvatljivosti korišćenja energije vetra, švedski dokumentarac “The Black Power Mixtape 1967-75” Gorana Huga Olssona, koji kombinuje kadrove ljudi i događaja iz značajnog doba američke tamne istorije, koje su pre četiri decenije snimili švedski TV reditelji i kinematografi.

Među mnogobrojnim gostima 17. SFF-a najavljeni su Vim Venders (Wim Wenders), koji će predstaviti 3D film "Pina", posvećen legendarnoj Pini Bauš (Bausch), te danska oskarovka Suzan Bir (Susanne Bier), koja će u programu "Panorama" prikazati film “U boljem svetu”, za koji je nagrađena Zlatnim globusom, a potom i nagradom Američke filmske akademije za najbolji film van engleskog govornog područja.

Među gostima je i britanska glumicu Šarlota Rempling (Charlote Rampling), kustoskinja Katrin Cartlidge Fondacije, koja će predstaviti i film “Melanholija” Larsa fon Trira (Von Trier), u kojem tumači lik Gabi, baziran na rediteljevoj majci.

Sajt SFF-a je www.sff.ba

(SEEcult.org)