17. Nitratni festival u Kinoteci
Festival nitratnog filma u Beogradu predstavlja u 17. izdanju, koje Jugoslovenska kinoteka organizuje od 6. do 16. juna, obiman program retkih i nedavno otkrivenih restaurisanih filmova iz 22 zemlje, nastalih u “zapljivom” periodu svetske kinematografije, a nešto izmenjenom koncepcijom pokušaće da privuče i mlađu publiku.
Pod sloganom “Između ljubavi i mržnje”, kojim ukazuje na stanje današnjeg sveta, 17. Festival nitratnog filma tradicionalno počinje 6. juna, na Dan Jugoslovenske kinoteke, koji je i datum godišnjice prve filmske projekcije u Beogradu i na Balkanu.
Program 17. Festivala nitratnog filma, realizovan u saradnji sa čak 28 evropskih i svetskih filmskih arhiva, možda je i najambiciozniji do sada, a koncepcijski je proširen i na period izvan striktno zacrtanog nitratnog perioda (1895-1953) - sve do klasika iz 60-ih i 70-ih. Time će, kako očekuju organizatori, privući i novi krug publike i postati manifestacija arhivskog filma u pravom smislu te reči, koja nastavlja da skreće pažnju na značaj, ali i na probleme čuvanja filmova na zapaljivoj traci.
Selektor Aleksandar Saša Erdeljanović, upravnik Kinotekinog Arhiva, odabrao je za svečano otvaranje u zgradi Kinoteke u Uzun Mirkovoj nemački film “Faraonova žena” (1922) Ernsta Lubiča (Ernst Lubitsch), najgrandiozniji od svih epova tog legendarnog reditelja. Zahvaljujući restauraciji Alfa-Omega studija i Kinoteke iz Minhena, koja je postavila nove standarde očuvanja filmske baštine 2011. godine, gledaoci imaju priliku da vide najcelovitiju verziju tog filma nastalu od niza iskasapljenih kopija i cenzurom izbačenih delova, koji su prvi put posle 90 godina sastavljeni da bi na način najbliži originalu predstavili veličinu superiornog rediteljskog genija Lubiča.
Faraonova žena, (1922), Ernst Lubič, foto: Filmmuseum im Münchner Stadtmuseum
Film je priča o moćnom i bogatom tiraninu, egipatskom faraonu Amenemesu, koji pristaje da oženi Makedu, ćerku svog rivala - varvarskog kralja Etiopije Salmaka, da bi učvrstio veze dve zemlje. Pre venčanja Ramfis, sin graditelja Sotisa, otima Teonis, grčku robinju, koja je u službi kod Makede i odvodi je u Egipat. Salmak traži od faraona da je vrati i da se odgovorni kazne. Umesto da ispuni njegov zahtev Amenemes se zaljubi u Teonis, a ona pristaje da se uda za njega pod uslovom da poštedi Ramfisa. Uvređeni Etiopljani kreću u rat…
Iz Arhiva Kinoteke na sam početak Festivala stiže tek završena digitalno restaurisana kopija filma “Sa verom u Boga” (1932) legendarnog Mihajla Al. Popovića, koji se smatra najuspešnijim predratnim igranim filmom snimljenim na području Kraljevine Jugoslavije.
Sa verom u Boga (1932), Mihajlo Al. Popović, foto: Jugoslovenska kinoteka
Radnja se dešava u Srbiji uoči izbijanja Prvog svetskog rata. U seoskom domaćinstvu žive Ivan sa suprugom Smiljom i dvogodišnjim sinom, majkom i ocem koji je glava porodice. Najbolji prijatelji Ivana i Smilje su još nevenčani Sirotan i Bosiljka. Regrutacija u rat odvodi Ivana i Sirotana koji prvi gine pred vazdušnim naletom neprijatelja, a Ivan u ratu ostaje bez desne ruke. Braneći čast svoje snaje, Ivanov otac ubija neprijateljskog vojnika, što njega i Smilju odvodi u pritvor. U pokušaju bekstva, Smilju ubija čuvar zatvora. Primoran da se skriva, Ivanov otac moli Bosiljku da preuzme brigu o dečaku, jer je u međuvremenu umrla i njegova žena. Kraj vojevanja dovodi ranjenog Ivana kući...
Film “Sa verom u Boga” rekonstruisan je 1988. godine na osnovu sačuvanih materijala, uz pomoć autora Mihajla Al. Popovića, a digitalno je restaurisan u Odeljenju digitalne restauracije Arhiva Jugoslovenske kinoteke. Lirski i surov istovremeno, krcat patrijarhalnim vrednostima i filmskim modernizmom, “Sa verom u Boga” je do danas najiskrenija apologija stradanja i spasenja srpskog naroda u Prvom svetskom ratu. Kako je navedeno u festivalskom katalogu, završna scena filma u kojoj otac, povratnik iz rata, kao invalid bez jedne ruke, u razorenom i tek oslobođenom selu, stoički objašnjava sinu svoju obogaljenost rečima: “Kad porasteš, kašće ti se samo” jedinstveni je primer tragizma bez mržnje i volje za večno novi početak, koji srpski narod prate kroz vekove.
Previše Džonsona (1938), Orson Vels, foto: La Cineteca del Friuli, Gemona
Strani programi 17. Festivala nitratnog filma obuhvataju celu povest kinematografije, od prvih nadsinhronizovanih snimaka (tonbildera) pevača i glumaca sa početka 20. veka, filmova iz Prvog svetskog rata, klasika nemog filma 20-ih, animiranih bisera iz 30-ih, prvih trodimenzionalnih filmova s početka 50-ih, novih restauracija nezaboravnih i zaboravlјenih kult-dela od kojih je najmlađe starije od 40 godina…
Buduci da je Festival prvi put organizovan u dve sale (popodnevni program u Muzeju Jugoslovenske kinoteke u Kosovskoj, a večernji u Svečanoj dvorani nove zgrade Kinoteke u Uzun Mirkovoj), u tri dnevne projekcije smenjivaće se spektakli i drame, ratni filmovi i komedije, krimići i dokumentarni filmovi, koji su, prema rečima Erdeljanovića, posebno zanimlјivi, jer će se prvi put - u programima iz Velike Britanije i Holandije - videti kadrovi ovdašnjih i geografski bliskih krajeva stari više od jednog veka, koji do sada nikada nisu prikazani na ovim prostorima.
Rat je pakao (1914), Alfred Mašin, foto: Jugoslovenska kinoteka
Među autorima filmova koje je Erdeljanović odabrao za 17. Nitratni festival su: Orson Vels, Čarls Loton, Majkl Kertic, Evgenij Bauer, Aleksandar Rou, Elio Petri, Hening Karlsen, Gustav Molander, Leon Poare, Gerhard Lampreht, Jerži Hofman, Martin Frič, Hinek Bočan, Alfred Mašin, Leitao de Baroš…
V.d. direktor Jugoslovenske kinoteke Radoslav Zelenović istakao je povodom 17. izdanja tog festivala da je malo stvari koje su tako dostojanstveno ostarile kao što je to slučaj sa filmskom trakom, a posebno
onom samozapaljivom – nitratnom.
Zelenović je podsetio i da se ove godine obeležava 120 godina od prve javne filmske projekcije (28. decembar 1895. u Grand Cafeu) braće Limijer, čiji su filmovi, kao i većina ostalih iz prvih 50 godina svetske kinematografije, snimljeni su na nitratnoj traci.
Ističući da se bez preterivanja može reći da je zahvaljujući nitratnog traci afirmisana svetska kinematografija, a film kao sedma umetnost, Zelenović je podsetio da su to bili razlozi, između ostalog, i za pokretanje Festivala nitratnog filma 1999. godine.
“To su razlozi što generacije kinotečana čine sve što je u njihovoj moći da se ta vrsta trake sačuva što duže”, naveo je Zelenovih u festivalskom katalogu, dodajući i da je to zahtevan posao, jer ipak ništa nije večno, a filmska traka spada, ako se o njoj adekvatno ne brine, u veoma ranjivu kategoriju. Jedno od rešenja je i zaštita, prebacivanje na acetatnu traku ili privremeno na digitalne formate.
Povodom Festivala nitratnog filma, Jugoslovenska kinoteka pripremila je i novo DVD izdanje iz edicije “Drugi o nama” sa dva retka i malo poznata nemačka igrana filma vezana za srpsku istoriju - “Mrtvačka večera na Begalјici ili Početak bune na dahije” (1923) Vilhelma Tilea i “Ljubimica guvernera” (1927) Fridriha Fehera.
Festival nitratnog filma okupiće i tridesetak uglednih gostiju - arhivista, istoričara filma, filmskih kritičara iz cele Evrope, a ugostiće i velikog francuskog i svetskog reditelјa Iva Boasea (Yves Boisset), kome će biti uručen Zlatni pečat - najviša nagrada koju Jugoslovenska kinoteka dodelјuje za doprinos svetskoj kinematografiji.
Dobitnik Zlatnog pečata je i domaći scenograf Milјen Kreka Klјaković, koji već gotovo 40 godina svojim scenografijama daje značajan umetnički doprinos mnogim domaćim i stranim filmovima i TV serijama, među kojima su i "Delikatesna radnja" i "Raspućin", kao i domaći filmovi “Specijalno vaspitanje”, “Miris polјskog cveća”, “Sok od šlјiva”, “Dom za vešanje”, “Andergraund”, “Varlјivo leto '68.”…
Kinoteka se uoči svog dana ponovila i novim sajtom na staroj adresi kinoteka.org.rs, a program 17. Festivala nitratnog filma nalazi se i u Kalendaru portala SEEcult.org
(SEEcult.org)
