Večne pohvale Dositeju
Dositej Obradović i ove godine prisutan je na Sajmu knjiga u Beogradu, zahvaljujući dodeli nagrade stranom izdavaču - čiji je laureat Čordaš Gabor (Csordas), osnivač i vlasnik kuće “Jelenkor” iz Pečuja u Mađarskoj, kao i izdavačkoj delatnosti zadužbine prvog srpskog prosvetitelja.
Dositej Obradović i ove godine prisutan je na Sajmu knjiga u Beogradu, zahvaljujući dodeli nagrade stranom izdavaču - čiji je laureat Čordaš Gabor (Csordas), osnivač i vlasnik kuće “Jelenkor” iz Pečuja u Mađarskoj, kao i izdavačkoj delatnosti zadužbine prvog srpskog prosvetitelja.
Ovogodišnju nagradu “Dositej Obradović” stranom izdavaču, koja se dodeljuje za poseban doprinos prevođenju književnog stvaralaštva i predstavljanju kulture Srbije, svečano je uručio na 54. međunarodnom Sajmu knjiga u Beogradu ministar kulture Srbije Nebojša Bradić, istakavši da je ona potvrda misije prevodilaca i kulture, te rezime onoga što je učinjeno, ali i novi početak.
Dobitnik je zahvalio na nagradi, koju su treći put dodelili Zadužbina “Dositej Obradović” i Međunarodni beogradski sajam knjiga, pod pokroviteljstvom Ministarstva kulture Srbije, a žiri je radio pod predsedanjem dramaturga Radomira Putnika, predsednika Upravnog odbora Dositejeve zadužbine.
Književnik Radoslav Vava Petković tada je rekao da je, kada je upoznao Čordaša i shvatio da govori srpski jezik, pomisli da je vojvođanski Mađar, ali je posle shvatio da je iz Pečuja, odakle je i izdavačka kuća “Jelenkor”. Potom je saznao da je Čordaš završio medicinu, da se jedno vreme bavio naučnim radom, a onda odlučio da se posveti književnom izdavaštvu.
“I to ne bilo kojem - ne izdavanju one litarature koja u trenutku ima visoke tiraže i donosi velike profite, već knjiga u čiju vrednost on sam veruje: samo tu izdavaču ostaje muka da uveri i čitalačku publiku u njihovu vrednost”, rekao je Petković, dodajući da je Čordaš otišao i korak dalje.
“Opredelio se da izdaje knjige iz književnosti koje se, van svojih granica, a često i u svojim granicama, manje čitaju, dakle književnosti, kako kažemo, sa područja bivše Jugoslavije ili regiona: ‘Jelenkor’, a verujem da je tu velika zasluga još jednog dela ove kuće, gospođe Gabrijele, Gaborove supruge koja je rođena u Rumuniji - izdaje rumunsku književnost. Rečju, izdavačka kuća ‘Jelenkor’ je kuća koja gradi veze”, istakao je Petković, dodajući da ima izvesne simbolike i u samom nazivu te kuće, jer je “Jelenkor” bilo ime časopisa koji je, prvom polovinom 19. stoleća, počeo da izdaje grof Ištvan Sečenji.
Sečenji je zaslužan, između ostalog, i za prvi budimpeštanski most - Lančani most i tunel koji od mosta vodi ka budimskoj strani. Grof Sečenji njegov završetak, poput mnogih vizionara, nije dočekao, podsetio je Petković, ističući da su Sečenjija u njegovo vreme a u to zvali najvećim Mađarom.
Petković je istakao i da je grof Sečenji bio čovek koji, želeći da vidi svoju zemlju naprednom i bogatom, nikako nije smatrao da njen napredak mora biti na štetu drugih zemalja i drugih naroda. Naprotiv, spadao je u one ljude koji su želeli da grade mostove ne samo u bukvalnom smislu reči i zbog toga je bio poštovan i kod pripadnika drugih naroda, poput srpskog pesnika Jovana Jovanovića Zmaja.
“Kada sam jednom Gabora pitao o imenu njegove izdavačke kuće, on mi je odgovorio da je to ime nasledio manje-više sticajem okolnosti. Dozvoljavam sebi da mu ne verujem, jer ova izdavačka kuća na najbolji način sledi tradiciju toga imena”, naveo je Petković.
Nagrada “Dositej Obradović” ustanovljena je 2007. godine, povodom središnje teme tadašnjeg 52. Sajma knjiga - doprinosa razvoju prosvetiteljstva i dva veka od dolaska Obradovića u Srbiju, a sastoji se od povelje, zlatnika sa Dositejevim likom i novčanog iznosa od 10.000 evra.
Vrednom nagradom, nazvanom imenom tog prosvetitelja i prvog književnika koji je pisao narodnim jezikom, prvi je ovenčan izdavač Alojz Vizer iz Beča (Austrija) koji je objavio na nemačkom jeziku dela poznatih srpskih pisaca, poput Ive Andrića, Miloša Crnjanskog, Davida Albaharija, Vaska Pope i Dragana Velikića, koji je i otvorio ovogodišnji Sajam knjiga. Prošle godine nagradu je ponela i direktorka Suzan Žil za izdavačku kuću “Gaja edision” (Gaia Editions) iz Bordoa (Francuska).
Zadužbina “Dositej Obradović” predstavila je na 54. Sajmu knjiga i antologiju srpske poezije “Pesmotvorci pesmotvorcu - srpski pesnici Dositeju”, u koju su uvršteni stihove 51 autora, od Lukijana Mušickog do Stefana Pantovića.
O toj knjizi, koju je likovno opremio Dobrilo M. Nikolić, govorili su i Putnik i priređivač Dragomir Brajković, a u umetničkom programu nastupili su glumci Rada Đuričin i Gojko Šantić, kao i pesnici Marija Bišof, Dragomir Brajković, Milovan Vitezović, Pero Zubac, Miodrag Jakšić, Miroslav Maksimović, Raša Popov, Adam Puslojić, Ljubivoje Ršumović i Miladin Tošić.
U okviru drugog Sajma kontinuiranog učenja “Zvonce”, predstavljena je i knjiga “Izabrane basne Dositeja Obradovića”, koju je priredio Miodrag Maticki i oslikao Predrag Todorović.
Pod pokroviteljstvom Sekretarijata za privredu Skupštine Grada Beograda, promocija je dopunjena i nastavkom “Radionice basnopisaca” za najmlađe, na čiji su se konkurs, koji je raspisala Zadužbina “Dositej Obradović”, uključile 22 osnovne škole iz Beograda sa 187 literarnih i likovnih radova učenika trećeg i četvrtog razreda.
Apsolutna pobednica “Radionice basnopisaca” postala je učenica četvrtog razreda OŠ “Vladimir Rolović” Jovana Rajić.
Najuspešnije literarne i likovne radove, u kojima je preovlađivala tema čuvene basne francuskog pisca Žana d La Fontena “Cvrčak i mrav”, izabrao je žiri u kome su bili književnik Slobodan Stanišić (predsednik), slikar Predrag Todorović, profesorka likovne kulture u OŠ “Nadežda Petrović” Ivana Popović, sekretar-urednik Prijatelja dece Srbije Suzana Ponjavić i generalni sekretar Kulturno-prosvetne zajednice Srbije Marija Bišof.
Nagrade za učenike i nastavnike činile su knjige, bojice i blokovi za crtanje, a pobednica Jovana Rajić je vršnjacima iz svog odeljenja donela i besplatne ulaznice za rok-mjuzikl Ljudmile Razumovske “Mala Sirena”, adaptaciju poznate bajke slavnog danskog pisca Hansa Kristijana Andersena, u režiji Milana Karadžića i dramaturgiji Ivane Dimić, a u izvođenju ansambla Pozorišta “Boško Buha”.
Đaci su predstavu i gledali u “Buhi”, okviru programa Sedme Teatarske internacionalne beogradske avanture - TIBA festivala.
Najvažniji ciljevi projekta kojim su beogradske osnovne škole pozvane da organizuju “Radionicu basnopisaca” za učenike trećeg i četvrtog razreda, pod pokroviteljstvom Sekretarijata za kulturu Grada Beograda, jesu razvijanje kreativnosti kod dece, njihovi kontakti i druženje, učenje na Dositejevim po(r)ukama kroz stvaralačku igru, ali i sama igra kroz koju se uči o životu, lepoti, humanosti i razumevanju, i o punom poštovanju različitosti – kao kulturološkom bogatstvu.
Zadužbina “Dositej Obradović” neposredno pre sajamskog nastupa, 22. i 23. oktobra, prvi put je priredila i književni i umetnički program u Banjaluci. Suorganizator tog gostovanja bilo je Predstavništvo Republike Srpske u Beogradu, čiji je direktor Mlađen Cicović izrazio zadovoljstvo zbog podsticanja i unapređenja svestrane saradnje ustanova i organizacija kulture.
Narodna i univerzitetska biblioteka RS ugostila je tako izložbu “Put visokog školstva”, a potom je predstavljeno šest knjiga Sabranih dela Dositeja Obradovića.
Banski dvor bio je mesto svečane akademije “Pohvala Dositeju”, koju je otvorio predsednik RS Rajko Kuzmanović, istakavši da je Dositej prva ličnost moderne srpske kulture koja je svojim porukama i svojim đelom objedinila rasijani srpski narod po Evropi - od Hopova, Odese, Budima i Temišvara, do Trsta, Beča, Dalmacije i Boke Kotorske.
“Dositej je jezikom ljubavi naznačio osnovu reforme srpske prosvjete i kulture: građanska ćirilica umjesto crkvene, narodni jezik umjesto jezika crkvenih spisa, s jednim stalnim ciljem da srpski narod uzdigne na nivo slobodumnih evropskih naroda. Zato nam je Dositej danas potreban kao rijetko kad, kao uzor, opomena i nadasve”, istakao je Kuzmanović.
Besedio je i akademik Čedomir Popov, predsednik Matice srpske, koja će osnovati ogranak u RS, a umetnički program činili su stihovi pesnika o Dositeju i nastup Mješovitog hora i solista SPD “Jedinstvo” iz Banjaluke, s dirigentom Nemanjom Savićem, prema scenariju i u režiji Radomira Putnika.
Drugog dana gostovanja, u amfiteatru Univerziteta RS, profesor Dušan Ivanić i akademik Slobodan Remetić održali su javni čas “O Dositeju i jeziku Dositejevskom”.
Pored toga, prošle godine objavljen je zbornik radova sa Međunarodnog naučnog skupa “Delo Dositeja Obradovića 1807-2007” (obima 418 stranica), uz podršku ministarstava prosvete i nauke Srbije, održanog u decembru 2007. godine u prostoru KPZ Srbije, gde je i sedište Zadužbine “Dosuitej Obradović”.
Njenu plodnu izdavačku delatnost do sada zaokružuje i publikacija “Iduć` uči, u vekove gleda”, u kojoj su sabrani nagrađeni radovi na istoimenom konkursu za učenike srednjih škola od 2005. do 2008. godine, na čijoj korici je jubilarni koverat i marka povodom 200-godišnjice od Dositejevog dolaska u Srbiju.
Novopokrenuti basnopisački i drugi projekti ZDO vredni su prilozi i tekućoj proslavi 270-godišnjice od rođenja velikog srpskog književnika, filozofa, prosvetitelja i poliglote Dimitrija Obradovića, u monaštvu Dositeja (banatsko Čakovo u Rumuniji, 1739 - Beograd, 1811), koji je proputovao celu Evropu, naučio da govori čak 11 jezika i bio prvi Srbin koji je javno ustao protiv crkvenog uticaja u književnosti – čime je trajno označio novo razdoblje Srbije.
Godina 1873, kada je u Lajpcigu objavio “Pisma Haralampiju” i “Život i priključenija (doživljaje) Domitrija Obradoviča...”, kojim je opisao deo svoga života, smatra se početkom moderne srpske književnosti i prosvetiteljstva. Dositej je došao u Srbiju i Beograd 16. avgusta 1807. godine, tokom Prvog srpskog ustanka, u kojem je učestvovao na poziv Karađorđa. Kao poznavalac brojnih stranih jezika bavio se diplomatijom, a kao najobrazovaniji Srbin svoga doba postavljen je za glavnog nadziratelja srpskih učilišta.
Predavanjem “O dužnom počitanija k naukama” upućenom - vozljubljenim učenicima, otvorio je 31. avgusta 1808. godine Veliku školu, prvu te vrste u Srbiji, u kojoj je nastava počela dan kasnije, a od 1809. do 1813. radila je u zgradi današnjeg Muzeja Vuka i Dositeja u Beogradu. U tom razdoblju zapostavio je filozofiju i književnost, nadajući se da će i za to doći bolja vremena, a Karađorđevim ukazom 1811. godine postavljen je za prvog ministra prosvete u Srbiji.
Ponovnu tursku okupaciju Srbije Dositej nije dočekao - umro je 28. marta 1811. godine u Beogradu. Pred smrt je zapisao: “Meni će preko mere biti plaćeno kad kogod od moga roda rekne kad nadamnom zelena trava naraste: Ovde leže njegove srpske kosti, on je ljubio rod svoj, večan mu spomen”. To piše i na njegovoj nadgrobnoj ploči, ispred desnog krila Saborne crkve u Beogradu.
Dimitrije Stefanović
