Dosad najveća izložba Save Šumanovića u Novom Sadu
Izložba “Sava Šumanović i evropski realizmi između dva svetska rata”, koja obuhvata dosad najveći broj dela jednog od najznačajnijih srpskih slikara pred publikom u Novom Sadu, biće otvorena 24. septembra u Spomen-zbirci Pavle Beljanski i Galeriji Matice srpske, kojima se pridružuje u tom programu i Galerija slika “Sava Šumanović” u Šidu, gde će biti treća postavka.
Izložba će povezati četiri zemlje, a njeno otvaranje na Trgu galerija označiće početak nedelje vizuelne umetnosti u okviru Kaleidoskopa kulture kao jednog od ključnih programa projekta Novog Sada – Evropske prestonice kulture 2022.
Šumanovićevo slikarstvo iz perioda između 1919. i 1940. godine biće predstavljeno delima iz tri novosadska muzeja, ali i pozajmicama od nacionalnih institucija kulture u Srbiji, kao i od muzeja u Hrvatskoj, Severnoj Makedoniji i Francuskoj.
“Značaj Šumanovićevih dela iz kolekcije Pavla Beljanskog i zbirke modernog slikarstva Galerije Matice srpske (GMS) bio je nezaobilazan u predstavljanju vrednosti kulturne baštine Novog Sada, u godini kada ovaj grad nosi titulu EPK. Treća karika u izlagačkom konceptu jeste Galerija slika ‘Sava Šumanović’ u Šidu, bez čije zbirke ne bi mogli da se donesu zaključci o stvaralaštvu ovog umetnika u nacionalnim i internacionalnim okvirima”, izjavila je tim povodom autorka projekta Milana Kvas, upravnica Spomen-zbirke Pavla Beljanskog (SZPB), koja je i nosilac projekta.
Upravnica Galerije Matice srpske dr Tijana Palkovljević Bugarski i direktorka Galerije slika “Sava Šumanović” u Šidu Jovana Lakić naglasile su značaj međumuzejske saradnje, u kojoj programski učestvuje i Poklon zbirka Rajka Mamuzića u Novom Sadu. “Ovo je lepota Evropske prestonice kulture kao projekta da nam omogući neke stvari koje inače nisu moguće, da nas podstaknemo da budemo bolji i napravimo iskorake koje naša publika i naš grad zaslužuje”, istakla je Tijana Palkovljević Bugarski.
Sava Šumanović, Doručak na travi, 1927. Spomen-zbirka Pavla Beljanskog
Postavka u Spomen-zbirci Pavla Beljanskog je retrospektivnog karaktera i obuhvata Šumanovićevo slikarstvo nastalo u periodu između 1919. i 1941. godine. Publika će biti u prilici da vidi 32 Šumanovićeva dela iz javnih i privatnih zbirki Srbije, zatim iz muzeja Rijeke, Zagreba, Skoplja, Onflera i Larošela u Francuskoj.
Šumanovićevo slikarstvo u Spomen-zbirci prikazuje se u relaciji sa umetničkim zbivanjima na evropskoj, posebno pariskoj umetničkoj sceni, zahvaljujući brojnim fotografijama i dokumentima, u cilju kontekstualizacije nastanka i razvoja njegovog umetničkog koncepta. Pojedina ostvarenja, poput “Turskog kupatila” iz Nacionalne galerije Severne Makedonije u Skoplju i “Lučkog agenta” Muzeja moderne i savremene umetnosti u Rijeci Rijeke, prvi put se predstavljaju novosadskoj publici, dok se dva Šumanovićeva dela istog naziva “Kupačice” iz francuskih muzeja prvi put izlažu u Srbiji.
Sava Šumanović, U senci, 1935, Vl. Galerija slika Sava Šumanović; Sava Šumanović, Kuća u sokaku, 1933, Vl. Spomen-zbirka Pavla Beljanskog
Postavka u Galeriji Matice srpske iznosi zanimljivu muzejsku priču o pretvaranju privatne u javnu kolekciju.
Sedamnaest Šumanovićevih dela nastalih između 1921. i 1925. godine, koja se danas čuvaju u GMS i Nacionalnom muzeju moderne umetnosti u Zagrebu, deo su prvobitne, brojnije i kompleksnije Dorićeve zbirke. Nastala u periodu nakon prvog Šumanovićevog boravka u Parizu, ova dela pripadaju kompleksu evropskih realističkih tendencija “povratka redu” na početku treće decenije 20. veka.
Iako ograničena na jedan kratak period Šumanovićevog opusa, Dorićeva zbirka pruža uvid u izuzetno značajan period njegovih formativnih godina, bez kojeg je nemoguće celovito razumevanje i predstavljanje umetnosti Šumanovića.
Postavka u Galeriji slika “Sava Šumanović” u Šidu posvećena je ciklusu “Šidijanki”, jedinstvenom u savremenim tokovima evropskog slikarstva. Nijedan slikar ovog podneblja nije stvorio tako upečatljiv ciklus kao što je novorealistična i apstraktno-klasična serija “Šidijanke”, istakla je SZPB.
Konferencija za novinare povodom izložbe, foto: Vladimir Veličković
Izložbu u tri muzeja prati reprezentativan, bogato ilustrovan katalog sa tekstovima istaknutih naučnih i muzejskih stručnjaka: prof. dr Zvonka Makovića, prof. dr Lidije Merenik, prof. dr Igora Borozana, dr Ane Ereš, dr Tijane Palkovljević Bugarski, mrs Sofije Milenković, Gordane Krstić Faj, mrs Tamare Ognjević i mr Milane Kvas.
Izložba u Spomen-zbirci Pavla Beljanskog sadrži i taktilni segment postavke za slepe i slabovide, dok će prateći programi u sva tri galerijska prostora obuhvatiti predavanja uz tumačenja na znakovnom jeziku, interaktivne radionice u galerijskim prostorima i na društvenim mrežama za različite starosne grupe, kao i izvođenje pozorišne predstave “Boemi sa Monparnasa” Teatra mladih “Mišolovka” u SZPB.
Galerija likovne umetnosti poklon zbirka Rajka Mamuzića uključena je u program izložbom koja će fotografijama, slikom i video materijalom predstaviti različite segmente projekta “ChoreoChroma” koji objedinjuje programe dve prestonice kulture u 2022. godini – Novog Sada i Eša u Luksemburgu. Na taj način, programski se objedinjuje nastup tri muzejske institucije na novosadskom Trgu galerija, ali se uspostavlja i dijalog različitih kultura i realističkih prosedea prve polovine 20. i početka 21. veka.
Sava Šumanović, rođen 22. januara 1896. godine u Vinkovcima, preselio se sa porodicom u ranom detinjstvu u Šid, a kao desetogodišnjak odlazi na školovanje u Zemun, gde je upisao Realnu gimnaziju. Interesovanje za umetnost pokazao je već u gimnaziji, kada se upisao na slikarski kurs profesora Isidora Junga. Nakon mature vratio se kući čvrsto rešen da slikarstvo bude njegov životni poziv, dok je otac želeo da postane advokat. Uz podršku majke, upisao je 1914. u Zagrebu Višu školu za umjetnost i obrt, nakon koje je mogao postati nastavnik. Školovao se kod profesora Otona Ivekovića i Klementa Crnčića, a prvu sampostalnu izložbu imao je 1918. godine u Ulrihovom salonu (sa Bogumilom Carom).
Radio je ilustracije za književnu reviju Juriš, te kao scenograf u Narodnom kazalištu. Već 1920. godine imao je drugu samostalnu izložbu u Muzeju za umjetnost i obrt, na kojoj se predstavio platnima koja ukazuju na simbolizam i secesiju, tada aktuelne u hrvatskoj umetnosti. Prodao je dosta slika, i uz očevu podršku, uputio se u Pariz, tadašnji centar umetničkih zbivanja u Evropi. Upisao se na kurs kod Andre Lota, koji je pripadao struji analitičkog kubizma, konstruktivizma. To je vreme kada su nastale Šumanovićeve kubističke slike “Skulptor u ateljeu”, “Mrtva priroda sa satom”, “Mornar na molu”, “Lučki agent”.
Šumanoviće se u leto 1921. godine vratio u Zagreb, a u oktobru iste godine u Umjetničkom paviljonu priredio je izložbu slika koje su nastale u novom stilu preuzetom od Lota. Konzervativna kritika i publika u Zagrebu nije imala razumevanja za njegove nove radove. Sledeće četiri godine proveo je u Zagrebu, kada su nastali tekstovi “Slikar o slikarstvu” i “Zašto volim Pusenovo slikarstvo”, veoma značajni za razumevanje njegovih ideja i umetnosti. Ponovni odlazak u Pariz omogućila mu je prodaja 20 slika advokatu Doriću 1925. godine, koje se danas čuvaju u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu. Drugi boravak u Parizu Šumanovića protekao je u ponižavajućim uslovima pod kojim je dobio vizu. Imao je status učenika, dobio je ograničenu dozvolu boravka, zabranu prodaje slika, ponovo se upisao na kurs kod Lota… Izlagao na Jesenjem salonu u Parizu 1926. Ugledni francuski časopisi za umetnost posvetili su mu pažnju, a tada je naslikao “Doručak na travi”, autoportret sa četiri akta u predelu, koja se danas nalazi u Spomen zbirci Pavla Beljanskog u Novom Sadu.
Učestvovao je u oslikavanju kultne kafane “La Coupole” 1927. Iste godine naslikao je svoje najznačajnije delo “Pijana lađa” – sliku monumentalnih dimenzija, koja je nastala u grčevitom radu za samo sedam dana i noći. Inspirisana je Remboovom istoimenom pesmom, koju je baš tada prevodio Rastko Petrović, i Žerikoovom slikom “Splav meduze”. Šumanović ju je izložio je na Salonu nezavisnih, a ocene kritike bile su podeljene.
Otežani uslovi rada, loše kritike i niz drugih ličnih događaja, doveli su Šumanovića do nervne iscrpljenosti, pa se 1928. godine vratio u Šid, na oporavak. Tada su nastale prve slike predela iz okoline Šida, “Sremske krajine”, niz pejzaža na kojima beleži jedinstvenu svetlost i atmosferu zavičaja. Toj temi mnogo više se posvetio kada se kasnije zauvek vratio kući. U septembru 1928. izložio je na Novom univerzitetu u Beogradu slike koje su nastale u Parizu. Dobro je prošao i kod kritike i kod publike, rasprodao većinu slika i ponovo se uputio u Pariz. To je bio njegov poslednji boravak u omiljenom gradu. Trajao je nešto više od godinu dana. Tada su nastali “Crveni ćilim”, “Ležeći ženski akt”, “Luksemburški park u Parizu”.
Zdravstveni problemi su se veoma brzo ponovo ispoljili, majka je došla po njega u Pariz, pa su se zajedno vratili u Šid u martu 1930. Kratko vreme lečio se u Beogradu, a po povratku kući, potpuno se posvetio slikanju. Prvih godina slikao je aktove po skicama koje je doneo iz Pariza i pejzaže iz neposredne okoline. To su ostale dominantne teme do kraja njegovog života. Nakon smrti oca 1937. godine, Šumanović je preuzeo vođenje porodičnog imanja. Učio je engleski jezik, pohađao časove igranja, posetio izložbu francuskog slikarstva 19. veka u Narodnom muzeju u Beogradu, neprekidno slikao i pripremao se za veliku izložbu koju je imao u septembru 1939. godine na Novom univerzitetu u Beogradu. Na toj velikoj samostalnoj izložbi predstavio je čak 410 slika. Zadovoljan uspehom, vratio se u Šid i nastavio da radi sa velikim poletom, uprkos ratu koji je upravo počeo.
Rat je došao i u mali Šid, koji 1941. godine ulazi u sastav Nezavisne države Hrvatske. Ćirilica je tada postala zabranjeno pismo. Šumanović je prestao da potpisuje svoje slike.
U jednoj ustaškoj akciji, 28. avgusta 1942. godine, Šumanović je uhapšen i sa velikom grupom Šiđana streljan u Sremskoj Mitrovici, gde je i sahranjen u zajedničkoj grobnici.
Realizaciju izložbe “Sava Šumanović i evropski realizmi između dva svetska rata” omogućili su: Ministarstvo kulture i informisanja Srbije, Ministarstvo unutrašnjih poslova Srbije, Pokrajinski sekretarijat za kulturu, javno informisanje i odnose s verskim zajednicama Vojvodine, Uprava za kulturu Grada Novog Sada, Opština Šid, Fondacija “Novi Sad – EPK”, Francuski institut u Srbiji – Ogranak u Novom Sadu i DDOR osiguranje.
Izložba će biti otvorena do 4. decembra.
(SEEcult.org)
