Jubilej Jugoslovenske kinoteke i 21. Festival nitrata
Jugoslovenska kinoteka obeležava 70 godina od osnivanja, a taj jubilej proslavljaće tokom cele godine, počev od 6. juna, kada će tradicionalno na svoj dan, kojim slavi i dan prve filmske projekcije u Beogradu i na Balkanu, otvoriti 21. Festival nitratnog filma pod sloganom “70 filmova za 70 godina”.
Na Dan Jugoslovenske kinoteke biće svečano uručeno i njeno najviše priznanje zaslužnim autorima, a dobitnici Zlatnog pečata za doprinos filmskoj umetnosti su Srđan Karanović, Lordan Zafranović, Goran Paskaljević, Goran Marković i Rajko Grlić, saopštio je 3. juna na konferenciji za novinare direktor Jugoslav Pantelić.
Prethodno će publika u Sali Makavejev biti u prilici da se priseti svih 70 godina postojanja Kinoteke, od nastanka 1948. do 2019. godine. Biće to svojevrsna šetnja rečju i slikom kroz istoriju, poduhvate, priču o međunarodnim uspesima, o uspesima i izazovima na domaćem terenu, o svim ključnim trenucima koji su obeležili funkcionisanje Jugoslovenske kinoteke, najavio je Pantelić.
I cela druga polovina 2019. godine biće u znaku jubileja, pa će tako 26. septembra biti predstavljena sveobuhvatna monografija o prvih 70 godina rada Jugoslovenske kinoteke, a 25. oktobra i nova stalna postavka.
Prema rečima Pantelića, taj do sada najambiciozniji projekat od osnivanja Kinoteke - kada su muzejske postavke u pitanju, tretiraće nastanak, postojanje i uzdizanje kinematografije na ovim prostorima od samih početaka do današnjih dana.
U okviru 21. Festivala nitratnog filma, a i kao svojevrstan način obeležavanja jubileja, 7. juna biće održan panel na temu očuvanja filmskog kulturnog nasleđa “Izazovi digitalne restauracije filmova na prostoru bivše Jugoslavije”, koji će okupiti čelne ljude svih kinoteka sa prostora bivše Jugoslavije. To su Filmski arhiv Slovenije, Slovenačka kinoteka, Hrvatski filmski arhiv, Kinoteka Bosne i Hercegovine, Crnogorska kinoteka, Kinoteka Makedonije i Jugoslovenska kinoteka, kao srpski filmski arhiv.
Na otvaranju Festivala nitratnog filma biće prikazana napokon završena “Druga strana vetra” (2018) u režiji Orsona Velsa, koji je bio i scenarista sa glumicom i svojom životnom partnerkom Ojom Kodar.
“Čast nam je da prikažemo ovo delo velikana svetske kinematografije, čija je premijera bila u Veneciji, a Kinoteka je ljubaznošću Netfiksa dobila priliku za ekskluzivnu bioskopsku projekciju”, rekao je Pantelić, dodavši da je film sniman 70-ih godina na Jadranskom moru, u blizini Hvara, ali Vels nije uspeo da ga montira.
Kompanija Netfliks i producenti Frenk Maršal i Filip Jan Rajmza, uz pomoć reditelja i glumca u filmu Pitera Bogdanoviča, došli su do negativa i dovršili film prateći Velsove zamisli.
Nitratni festival tradicionalno počinje 6. juna na dan održavanja prve filmske projekcije u Srbiji i na Balkanu – u kafani “Zlatan krst” u Beogradu 1896. godine, a tokom deset dana publika će videti ostvarenja iz oko 30 filmskih arhiva, kinoteka i srodnih institucija iz celog sveta.
Najavljujući oko 40 uglednih gostiju, upravnik Arhiva Kinoteke i umetnički direktor Festivala nitratnog filma Aleksandar Saša Erdeljanović najavio je od 6. do 16. juna “više nego reperezentativan i zanimljiv” program koji obuhvata filmove različitih žanrova od postanka kinematografije do početka 70-ih godina 20. veka.
Među autorima koji su zastupljeni su velika rediteljska imena kao što su Ernst Lubič, Viljem Diterle, Georg Vilhelm Pabst, kao i Dziga Vertov, Dino Rizi, František Vlačil, Frenk Borzejdž, Evald Andre Dipon, Mario Soldati, Kendži Mizoguči...
Biće prikazani, između ostalog, nemački film “Tajna Abea X/Iza oltara” (1927), američki “Zabranjeni raj” (1924), portugalski “Fado, istorija jedne pevačice” (1948), austrijski “Tajanstvene dubine” (1949)…
Fado, istorija jedne pevačice, foto: Cinemateca Portugesa
Erdeljanović je najavio i tradicionalni program starih, retkih i do sada nepoznatih ostvarenja o Srbiji i Jugoslaviji, među kojima je restaurisani dokumentarac “Svečana poseta kralja Aleksandra Karađorđevića i kraljice Marije Crnoj Gori i Dalmaciji”, u režiji Koste Novakovića.
Zahvaljujući Gosfiljmofondu – Ruskoj kinoteci, Kraljevskoj kinoteci iz Belgije i Makedonskoj kinoteci, biće prvi put prikazani francuski filmovi “1914/1915/1916: Srpska vojska nastavlja put u otadžbinu” (1916) i “Pobeda Istočne armije” (1918), te belgijski “Od Save do Vardara” (1931).
Prvi put uvršten je i format trake devet i po milimetara. Reč je o amaterskim filmovima iz međuratnog razdoblja. Mnoge bogate porodice snimale su svoje proslave i društvena okupljanja, pa će se na velikom platnu pojaviti Slobodan Jovanović, Isidora Sekuluć, Geca Kon i druge značajne ličnosti.
1914/1915/1916: Srpska vojska nastavlja put u otadžbinu, foto: Gosfikmofond of Russia
U okviru pratećeg programa Festivala nitratnog filma, koji će biti održan u obe sale – u Uzun Mirkovoj i Kosovskoj, najavljeni su okrugli stolovi o zaštiti filmskog kulturnog blaga i saradnji u digitalizaciji i prezentaciji tih dela, kao i promocije značajnih knjiga i aktuelnih DVD izdanja filmova u vezi sa istorijom filma. Za 14. jun najavljena je promocija knjige o glumcu Velimiru Bati Živojinoviću.
U okviru proslave jubileja, 6. juna biće predstavljen novi ciklus digitalnih restauracija srpskih filmskih klasika Vip Kinoteka koji će, kao i prvi, realizovan u saradnji sa kompanijom Vip mobile, obuhvatiti deset ostvarenja.
U znaku jubileja biće i letnji repertoar Jugoslovenske kinoteke.
“Od kraja juna do početka septembra, tokom 70 dana, prikazaćemo 70 domaćih i 70 stranih filmova, po jedan iz svake godine”, najavio je upravnik Muzeja Kinoteke Marjan Vujović, napominjući da će, kao poklon publici, projekcije domaćih filmova od 18 sati biti besplatne, dok će strani filmovi biti prikazivani od 20.30 sati.
I kupci junskog broja časopisa Kinoteka, koji izlazi 6. juna, dobiće poklon - jedno od DVD izdanja Jugoslovenske kinoteke.
Jugosloivenska kinoteka, inače, upravo je obaveštena da će predstojeći festival Ćinema Ritrovato u Bolonji, koji važi za “kinotečki Kan”, prikazati restaurisanu verziju filma “Skupljači perja” Aleksandra Saše Petrovića.
Kinoteka je nedavno gostovala i retrospektivom srpskog filma u Kini, u okviru koje je u Kineskom filmskom arhivu prikazano deset značajnih srpskih ostvarenja - od “Karađorđa” do “Lepa sela lepo gore”.
“Program je postigao veliki uspeh. Imali smo u proseku po 450-500 gledalaca i zanimljive razgovore s publikom nakon projekcija. Ovom retrospektivom nastavili smo dobru saradnju sa Kineskom kinotekom”, izjavio je Saša Erdeljanović.
Jugoslovenska kinoteka – nacionalni filmski arhiv Srbije, zvanično je osnovana rešenjem Komiteta za kinematografiju Vlade FNRJ od 5. avgusta 1949. godine. Tom aktu prethodilo je osnivanje Državnog filmskog preduzeća Demokratske Federativne Jugoslavije 1945. godine, zatim Komiteta za kinematografiju Vlade FNRJ iz 1946. godine, te osnivanja jednog saveznog (Zvezda film u Beogradu) i republičkih proizvodnih preduzeća.
Komitet za kinematografiju je već 1946. godine poslao uputstvo svim proizvodnim filmskim preduzećima po republikama da osnuju filmske arhive u kojima bi čuvali sve svoje snimljene materijale, kao i da skupljaju i čuvaju stare domaće i inostrane filmove koji “mogu da budu od koristi filmskim radnicima”.
Već početkom 1947. godine Komitet za kinematografiju je odlučio da osnuje svoju kinoteku koja bi iz cele zemlje “sakupila stare jugoslovenske filmske žurnale, dokumentarne i inostrane umetničke filmove, filmove snimljene za veme rata itd. Putem razmene sa inostranim kinotekama, naša kinoteka treba da osigura kopije inostranih filmova... i tako omogući rediteljima, dramaturzima i ostalim filmskim radnicima čitave naše zemlje da se upoznaju sa istorijom razvitka filma i najznačajnijim filmskim delima”.
Tako je početkom 1949. godine, na inicijativu prvog jugoslovenskog filmskog arhiviste Milenka Karanovića, osnovana Centralna kinoteka pri saveznom preduzeću Zvezda film, koja je prerasla u Centralnu jugoslovensku kinoteku (od 1952. godine samo Jugoslovenska kinoteka), a za direktora je postavljen Milenko Karanović, koji je tu ustanovu vodio do kraja 1954. godine. Pravilnik o radu Jugoslovenske kinoteke su potpisali Vladislav Ribnikar, predsednik Komiteta za kinematografiju i Josip Broz Tito, predsednik Vlade FNRJ. U Pravilniku su jasno definisani zadaci novoformirane ustanove: da sakuplja i čuva sva kinematografska dela proizvedena u FNRJ kao i ostale filmske materijale, zatim inostrane filmove, scenarija, fotografije i druga dokumenta; da proučava sakupljeni materijal, omogući filmskim stvaraocima gledanje starih filmova i radi na širenju filmske kulture.
To su u suštini isti zadaci koje i danas ispunjava Jugoslovenska kinoteka, iako je više puta menjala status. Tako rešenjem Vlade FNRJ od 28. novembra 1952. prelazi u nadležnost Republike Srbije i dobija naziv Jugoslovenska kinoteka; Odlukom SIV-a od 15. maja 1957. ponovo postaje savezna ustanova, ali sa samostalnim finansiranjem; Odlukom Savezne skupštine od 3. marta 1972. prestaje da bude savezna ustanova, a 1. jula 1972. prava i dužnosti osnivača Jugoslovenske kinoteke preuzima Grad Beograd.
Njena delatnost je do 1977. bila regulisana Zakonom o kinematografiji - te godine postaje filmsko-arhivska ustanova od posebnog značaja za Republiku i njenu delatnost reguliše Zakon o zaštiti kulturnih dobara (Sl. list SRS 28/77) izjednačavajući je sa ostalim nacionalnim ustanovama u Republici, a film postaje zaštićeno kulturno dobro. Prava i obaveze osnivača, 29. jula 1992. preuzima Ministarstvo kulture SR Srbije, a njen rad, prava i obaveze bivaju regulisani Zakonom o kulturnim dobrima (Sl. glasnik RS 71/94) koji je tretira kao ustanovu od opšteg značaja, dajući joj zvanično status Filmskog arhiva Republike Srbije, ali zadržava svoje, u svetu već poznato ime - Jugoslovenska kinoteka.
Sajt Kinoteke je kinoteka.org.rs, a program se nalazi i u Kalendaru portala SEEcult.org
(SEEcult.org)
