Jugoslovenski socijalizam na filmu
Istraživačko-obrazovni projekat “Jugoslovenski socijalizam na filmu”, čiji je cilj da preispita i reartikuliše istorijske uslove produkcije, distribucije i recepcije jugoslovenskog filmskog nasleđa, započet je u septembru u Jugoslovenskoj kinoteci prema zamisli umetničkog dua Doplgenger, a do kraja godine biće realizovan u vidu programa strukturiranog oko pet koncepata, koji će biti predstavljeni u formi mesečnih javnih događaja i projekcije filmova, uz pozvane predavače/ice.
Započet u septembru sinematičnim predavanjem-performansom Doplgengera (Isidora Ilić i Boško Prostran) i predavanjem Slobodana Karamanića o nekim od glavnih principa i istorijskih izvora jugoslovenskog samoupravljanja, projekat “Jugoslovenski socijalizam na filmu” posvećen je ponovnom pregledu jugoslovenskih filmova koji se, prema svom pristupu društvenoj stvarnosti tokom prve dve faze jugoslovenskog samoupravnog socijalizma, javljaju kao metod novog sagledavanja diverzifikovanosti samoupravnog socijalističkog društva Jugoslavije.
Drugi javni događaj tog projekta (Tlocrti samoupravljanja) obuhvata sinematično predavanje-performans Re:Vizija #2 dua Doplgenger i predavanje Milana Rakite “Dijalektika physis-a i praxis-a jugoslovenske komune” 17. oktobra, te projekciju filmova 18. i 19. oktobra “Uzavreli grad” (1961) Veljka Bulajića, “Doći i ostati” (1965) Branka Bauera, “Kud puklo da puklo” (1974) Rajka Grlića, “Zenica” (1957) Miloša Stefanovića i Jovana Živanovića, “Tople godine” (1966) Dragoslava Lazića i “Imam dvije mame i dva tate” (1968) Krešimira Golika.
Sprovodeći formalnu i diskurzivnu analizu filmskog materijala i jezika, predavanje-performans Doplgengera izvodi i iščitava blokove slika jugoslovenske kinematografije kao dokumente i projekcije socijalističkog društva putem kreiranja filmsko-montažnih nizova.
Milan Rakita će predavanjem ukazati na politike prostorno-fizičkog razvoja i teritorijalno-političke organizacije posleratnog jugoslovenskog društva koje su, generisane samosvojnim konceptom i praksom društvenog samoupravljanja, predstavljale funkcionalan segment veoma dinamičnih i ne manje protivrečnih procesa strukturacije istorijski novog oblika društvene svojine nad sredstvima za proizvodnju, zasnovanog na doktrini o odumiranju države i uspostavljanju autonomnih formi direktnog demokratskog upravljanja društvenim odnosima proizvodnje na mestu rada i u mestu stanovanja. Revolucionisanje strukture društveno-ekonomskih odnosa u sferi prostorno-fizičkog razvoja istovremeno je, prema navodima Rakite, podrazumevalo kontinuirano inoviranje sistema teritorijalno-političke samouprave lokalnih zajednica kao genuinog političkog subjekta istorijskog razvoja Jugoslavije, idejno-politički koncipiranog po uzoru na organizacione forme vojno-civilne samouprave iz perioda NOB-a, a u direktnoj opoziciji ne samo prema buržoaskim koncepcijama organizacije lokalne samouprave, već i prema vulgarnim anarho-utopističkim shvatanjima komune, a posebno naspram birokratizma, etatizma i centralizma sistema državnog socijalizma u tzv. Istočnom bloku.
Budući da se u domenu prostorno-fizičkog razvoja konkretnog društvenog sistema funkcionalno ukrštaju svi društveni podsistemi i razvojni procesi, to se kroz analizu funkcionisanja različitih aspekata tog segmenta društvene strukture najplastičnije mogu uočiti specifičnosti jugoslovenske verzije komunalizma, tj. oblici i prakse društveno-političkog samoorganizovanja. Rakita će u izlaganju nastojati da rekonstruiše te ključne dimenzije i procese istorijskog razvoja društveno-ekonomskog sistema socijalističke Jugoslavije, tim pre što su ti aspekti istorijskog nasleđa u poslednjih tridesetak godina sporadično, nedovoljno sistematično i najčešće pristrasno tretirani u naučno-istraživačkoj produkciji i javnom diskursu.
Prema navodima autora projekta “Jugoslovenski socijalizam na filmu”, filmska umetnička praksa demonstrirala je svoj odnos prema socijalističkoj stvarnosti dvojako - beležeći stanje i okolnosti bez dubljeg razumevanja njihove slojevitosti i proizvodeći filmske prezentacije koje su nudile priloge za promenu stanja i okolnosti.
Podsećajući na Lenjinove reči iz 1922. godine: “Film je za nas najvažnija umetnost”, Doplgenger podsećaju da je taj stav postao lozinka i za jugoslovensku kinematografiju tridesetak godina kasnije - odredba u prvom članu Osnovnog zakona o filmu iz 1956. godine potcrtava ono što je jugoslovensko samoupravno društvo očekivalo od filma: “Ovim zakonom se određuju odnosi na području proizvodnje, prometa i prikazivanja filmova kao privredne delatnosti, koja ima poseban kulturni i prosvetni značaj”.
Mnoge okolnosti, međutim, počev od nerazvijenog filmskog zanata i tehničkih nedostataka, preko nemogućnosti društvenog dogovora oko definisanja profila kinematografije koja bi dolikovala socijalističkom samoupravnom društvu, do promena na nivou celokupne društvene organizacije, uticaće da se od kulturnog i prosvetnog zadatka filma ubrzo odustane, a da se kinematografija posmatra kao profesionalna i privredna delatnost. Već 1974. godine i negde oko 500. jubilarnog igranog jugoslovenskog filma, postalo je jasno da tako usmerenje uzima danak: riskantni koprodukcijski poslovi su doveli mnoga preduzeća do ivice propasti ili likvidiranja, imperativ uspeha na međunarodnim festivalima potiskivao je eksplicitno socijalističku sadržinu u drugi plan. Bavljenje savremenošću, artikulisano u zahtevu Komunističkog manifesta da u komunističkom društvu sadašnjost vlada nad prošlošću, održavalo je vezu sa kulturnim i prosvetnim implikacijama umetnosti i njenom ulogom u razumevanju i kreiranju horizonta budućnosti, neophodnog kao uporište za društvenu promenu u nešto bolje. Pitanje o načinu na koji film tretira važne društvene teme i protivrečnosti i dileme samoupravnog socijalističkog društva, postaviće poetiku i politiku fima u centar promišljanja i kritike, kako na samom filmu, tako i u tekstualnoj proizvodnji o filmskoj umetnosti, naveli su Isidora Ilić i Boško Prostran u opisu projekta, koji realizuje udruženje Transimage u saradnji sa Jugoslovenskom kinotekom i uz podršku fondacije Rosa Luxemburg Stiftung Southeast Europe.
Za prvi događaj projekta “Jugoslovenski socijalizam na filmu”, održan od 19. do 21. septembra u Kinoteci, Doplgenger su odabrali filmove “Te noći” (1958) Jovana Živanovića, “Prometej s otoka Viševice” (1964) Vatroslava Mimice, “Službeni položaj” (1964) Fadila Hadžića, “Licem u lice” (1963) Branka Bauera, “Protest” (1967) Fadila Hadžića i “Pavle Pavlović” (1975) Puriše Đorđevića.
Doplgenger su film/video umetnici iz Beograda, koji se bave odnosom umetnosti i politike kroz preispitivanje režima pokretnih slika i modusa njihove recepcije. Dekonstruišu filmski medij, jezik, strukturu i tekst kako bi ispitali načine putem kojih umetnost i pokretne slike učestvuju u kreiranju političke stvarnosti. Oslanjajući se na tradicije eksperimentalnog filma i videa, Doplgenger interveniše na već postojećim medijskim proizvodima ili proizvodi u formi filmskog eseja. Iako im je pokretna slika osnovni medij, njihova praksa uključuje i tekst, prostorne instalacije, performanse, predavanja i diskusije.
Umetnički duo Dioplgenger dobitnik je Politikine nagrade za najbolju izložbu 2015. godine u Srbiji – za projekat “Neimenovani fragmenti” predstavljen u Gradskoj galeriji Požega i Domu kulture “Studentski grad” u Beogradu.
(SEEcult.org)
