Oživljavanje Starog zatvora

Vrata Starog zatvora u Kotoru, od kada je zatvoren krajem 1980-ih, retko su otvarana, ali to već šestu godinu zaredom čini KotorAPSS (Kotor Architectural Prison Summer School) - za studente arhitekture, međunarodne stručnjake u raznim oblastima, javnost i lokalnu zajednicu. Stari zatvor važan je ne samo kao baza letnje škole i izuzetno zanimljiv i moćan napušteni objekat, već i kao potencijalni javni prostor koji je zanemaren i zapostavljen mnogo vremena pre nego što je KotorAPSS ušao u njega 2012. godine.

Kotor je grad pod zaštitom UNESCO-a i, kao i druge mediteranske UNESCO lokacije, veoma je popularan i kao kruzing destinacija. Turisti sa brodova, međutim, borave u njemu kratko, jedva upoznajući grad u šetnjama tokom jednodnevnih poseta. To je, prema navodima organizatora KotorAPSS-a, i bio jedan od razloga zbog kojih su ove godine predložene privremene intervencije na skrivenim javnim prostorima kako bi bila testirana važnost i relevantnost savremenog programa i kulture, kao još jedan sloj u postojećoj scenografiji grada, i to ne samo za posetioce, već i za meštane. Dok se bavi tim i drugim pitanjima u vezi sa gradskim prostorom, KotorAPSS od 2012. godine privlači i stručnjake i studente iz svih krajeva svijeta, i to ne samo u cilju uključivanja u obrazovnu mrežu Balkana, već i u nameri jačanja komunikacije i pokretanja javnih rasprava koje će rezultirati promenama razmišljanja na mnogim nivoima.

Svake godine KotorAPSS okuplja oko 400 arhitekata, studenata i drugih posetilaca kroz razne događaje, etablirajući se kao najvažniji arhitektonski događaj u Crnoj Gori i jedan od najznačajnijih u regionu.

Prvi KotorAPSS se kroz studentsku radionicu bavio upravo temom Starog zatvora, te njegovim mogućim oživljavanjem kroz namene koje su mu u prostornim segmentima dali studenti podeljeni u pet grupa. Tokom godina, zatvor je postao epicentar razmišljanja o drugim napuštenim i nekorišćenim prostorima u Kotoru, kao što su Hotel "Fjord" i industrijska zona, a poslednje dve godine istraživanja su sumirana kroz konferencije u seriji RE-USE, kao i finalni simpozijum crnogorskog predstavljanja na 15. Bijenalu arhitekture u Veneciji. Tokom godina, na KotorAPSS-u predavanja je održalo 64 stručnjaka, među kojima su i najistaknutija imena svetske arhitektonske scene.

Ove godine KotorAPSS je šesti put otvorio vrata Starog zatvora postavši sedmodnevni dom za 26 studenata iz 16 zemalja koji su, pod mentorstvom kolektiva Numen/For Use, radili instalacije, odgovarajući na ovogodišnju temu Temporary/Privremeno u arhitekturi. Cilj nisu bile instalacije same po sebi, već se kroz analizu konteksta, izbora materijala i  tehnologije, kao cilj postavilo iskustvo posetilaca koji će ih individualno doživljavati i kroz to menjati svoju percepciju o konkretnom prostoru, ali i o prostoru uopšte. Nastale instalacije, kako ističu organizatori, time stvaraju nov jezik na kojem je moguće komunicirati sa sličnim prostorima u našim gradovima, i na kojem je moguće reći nešto i o okruženju, i o sebi.

Predavanje Džejmsa Tejlor-Fostera, foto: Luka Bošković

U okviru ovogodišnje letnje škole, od 15. do 22. jula, kao prateći deo radionice održana su predavanja Nikole Radeljkovića (Numen/For Use) i Dijane Vučinić, osnivača i programske direktorke KotorAPSS-a. Prve noći finala programa, 21. jula, na Pjaci od zatvora održana su javna predavanja Anastasiosa Teliosa, profesora na AUTh-u u Solunu i Džejmsa Tejlor-Fostera, pisca, kustosa, arhitekte i urednika Archdaily-a, svetski najposećenijeg portala u oblasti arhitekture i urbanizma.

Produkt ovogodišnje radionice su studentske instalacije: Oculus, Stair Strike, How deep is your love, Scope/Polje, Corona, Broken Light i Agora.

Oculus

Aiste Ambrazeviciute, Sabina Marov, Luka Ljumović

Oculus tim 

Oculus, foto: Luka Bošković

Instalacija Oculus inspirisana je beskonačnim nizanjem geometrije trougla unutar definisanog područja. Nova definisana struktura potonula u prostoru deluje kao kontrast u okviru ove mikro lokacije koja je geometrijski nedefinisana. To je skulptura, formirana pogledom prema dominantnom otvoru prema nebu. Posetilac je pozvan da pristupi instalaciji iz dva smera: sa nivoa ulice i sa gornjeg nivoa – terase Starog zatvora.

Stair Strike

Agata Skorka, Nikola Abramović, Sara Simoska

Stair Strike tim

Stair Strike, foto: Luka Bošković

Instalacija Stair Strike eksperimentiše mogućnostima percepcije posmatrača koji se kreće centralnim stepeništem u Starom zatvoru. Sama instalacija teži da zamrzne trenutak u kojem se događa interakcija između čoveka i prostora, a ima za cilj da posetioce sprovede kroz prostore zatvora da bi na kraju došli do unutrašnjih dvorišta i ostalih instalacija.

How deep is your love

Chi Chu Tang

Chi Chu Tang

How deep is your love, foto: Luka Bošković

Svaki pojedinačni konopac u instalaciji How deep is your love predstavlja jednu osobu, jednog grešnika. Uvrtanje pojedinačnog konopca rezultira amorfnom masom koja predstavlja mozak i uvrnutu dušu zatvorenika. Takođe, može biti morsko stvorenje koje plovi u vodi, ali i biljka ukorenjena u zatvoru.

Scope/Polje

Ines Pajović, Kristina Savić, Lina Viluma, Luka Ljumović, Miljena Vučković, Sherief Al Rifai

Scope, tim

Scope/Polje, foto: Luka Bošković

Instalacija Scope/Polje fokusira se na prostorne odnose između unutrašnjosti zatvorskih zidina i prostora koji definišu spoljašnjost. Uprkos blizini, „spolja“ ostaje nedostižna želja, naglašena postojanošću čeličnih rešetki koje prekrivaju prozorski otvor, i fizičkom dimenzijom fenestracije koja ograničava pogled ka kotorskom nebu. Polazeći od usmerenosti vizura unutar zatvora, naročito „zazidanih“ pogleda kroz prozore ćelija, „Polje“ stremi da pobegne ka izrazu slobode menjajući perspektivu zatvorenika u pogled ka nebu.

Corona

Ana Aleksić, Andrew Scheinman, Bojana Bobičić, Dejan Todorović, Gosia Pawlowska, Miloš Đikanović, Snežana Zlatković

Corona, tim

Corona, foto: Luka Bošković

Mesto intervencije je granica između zatvora i crkve Sv. Pavla. Spajanjem mnoštva okolnih tačaka sa postojećim centralnim cilindričnim elementom u prostoru – starim bunarom, nastaju različito orijentisane ravni koje formiraju radijalnu kompoziciju.

Broken Light

Đina Prnjat, Janž Omerzu, Nemanja Mitrović, Sonja Jankov

Broken Light, tim

Broken Light, foto: Luka Bošković

150 linija užeta čine projekciju rešetki šest prozora zatvorskih ćelija na zid ka kome su okrenuti. Iz svakog prozora pruža se 25 linija koje se sastaju u jednoj tački i na ovaj način povezuju izolovane zatvorske ćelije. Geometrija instalacije je vrlo stroga i precizna, u kontrastu sa okolnim ruiniranim prostorom i zelenilom. Ove linije simbolizuju svetlosne zrake i misli iz ćelije koje povezuju šest prostora dok se nastavljju u vanjskom prostoru, ali ne zadugo, jer ponovo udaraju u zid.

Agora

Dimitrios Chatzinikolis, Georgios Grigoriadis, Vasilis Aloutsanidis

Agora, tim

Agora, foto: Luka Bošković

agora (/ˈæɡərə/; antičkigrčki: Ἀγορά Agorá) - mesto sastajanja, okupljanja i skupova; centralni javni prostor u antičkim grčkim gradovima. Agora je bila centar atletskog, umetničkog, duhovnog i političkog života grada. Prema drevnoj izreci, okerom bojani crveni konop je korišćen za okupljanje građana raštrkanih oko agore u Atini kako bi prisustvovali sastancima skupštine.  Građani koji su na odeći imali crvene mrlje, a nisu prisustvovali skupštini, bivali su podložni kazni.

Koncept instalacije zasnovan je na analizi hijerarhije unutrašnje strukture i procesa izrade konopa, što rezultira strukturom od osam pletiva. Struktura počinje pletom osam konopa, a čvorovi se postepeno šire udaljavajući se od centralne tačke. Veliki konop se otvara da bi formirao prostor koji provocira i ujedno označava mesto centralne skupštine – agore.

Ovo je pop-up agora, mesto okupljanja i kolektivnih događaja u Kotoru.

Mi sada stojimo kao jezgro konopa, sada smo mi njegove niti, mi formiramo uže.

Dijana Vučinić (osnivač i programska direktorka KotorAPSS-a) je naglasila da je inicijalna ideja letnje škole tokom godina bila aktiviranje javnih prostora pre svega u Kotoru, dok se ove godine ta ideja skoncentrisala na prostor Starog zatvora. Cilj tog aktiviranja je da se datom kontekstu da sloj savremenog koji će istaknuti potencijal i kvalitet prostora u kome se nalazi, i konačno - izazvati pažnju zajednice i pokrenuti inicijativu za oživljavanje.

Nikola Radeljković (Numen/For Use), mentor na ovogodišnjoj radionici, istakao je da ovakve vrste intervencija skreću pozornost javnosti na važnost ovakvih prostora – prostora za stvaranje savremene kulture, eksperimente, živi doprinos tradiciji na kojoj ovakvi istorijski i turistički gradovi leže, i od koje žive. Međutim, oni istovremeno režu granu od koje žive, jer monokultura turizma zapravo uništava svaku lokalnu samoinicijativu, intervenciju i inovativnost. Cilj sedmodnevne radionice je bio podstaći mlade ljude da ne budu zarobljeni unutar okvira svoje struke, da pokušavaju iskorake, istražuju mogućnosti dostupnih materijala i dostupnih tehnologija.

Dijana Vučinić, Nikola Radeljković, foto: Ivan Čojbašić

Za učešće na KotorAPSS-u ove godine prijavilo se 140 studenata iz više od 30 zemalja, a izabrano ih je 26. Tokom sedmodnevne radionice, oni su radili u grupama i individualno na realizaciji sedam instalacija u unutrašnjem i vanjskom prostoru Starog zatvora u Kotoru.

Radionice, foto: Luka Bošković

Cilj ovih instalacija bilo je testiranje mogućnosti oblikovanja i oživljavanja javnih prostora, a kako instalacije kolektiva Numen/For Use karakteriše neobičan izbor materijala, tako su studenti KotorAPSS-a izrađivali instalacije od konopca proizvedenog u fabrici ribarke opreme UNA iz Tivta. Ovaj lokalno proizveden konopac, osim što je jedan od najjednostavnijih i najprimitivnijih materijala koje je koristio čovek, na više nivoa reflektuje i nasleđe Kotora i šire regije Boke Kotorske.

Organizator i pokrovitelj KotorAPSS-a je DVARP, a osim fabrike UNA, glavni sponzori šestog KotorAPSS-a su KNAUF i ACO Grupa, dok se program realizuje i uz podršku Opštine Kotor.

Izložbe instalacija u Starom zatvoru otvorene su za javnost u periodu 30 dana od dana otvaranja (22. jul), od 14.30 do 18 sati.

(SEEcult.org)