Holivud zemlje koje nema

Jugoslovenska kinematografija, koja je izrasla u jednu od najjačih u Evropi za vreme komunizma, i to velikim delom zahvaljujući koprodukcijama sa SAD i drugim kapitalističkim zemljama, zvezda je filma “Cinema Komunisto” Mile Turajlić, čijom je premijerom u punom Sava centru svečano zatvoren 29. januara sedmi Festival evropskog dokumentarnog filma “Sedam veličanstvenih”.

Jugoslovenska kinematografija, koja je izrasla u jednu od najjačih u Evropi za vreme komunizma, i to velikim delom zahvaljujući koprodukcijama sa SAD i drugim kapitalističkim zemljama, zvezda je filma “Cinema Komunisto” Mile Turajlić, čijom je premijerom u punom Sava centru svečano zatvoren 29. januara sedmi Festival evropskog dokumentarnog filma “Sedam veličanstvenih”.

Stominutni dokumentarac o zlatnom dobu i propasti “Avala filma” - stožera kinematografije zemlje koja još samo i postoji u filmu, prvi je srpski film prikazan na Festivalu “Sedam veličanstvenih” u proteklih sedam godina, a svetsku premijeru imao je na prestižnom IDFA u Amsterdamu i nedavno je proglašen najboljim u dokumentarnoj kategoriji Filmskog festivala u Trstu.

Omaž svim zvezdama jugoslovenske kinematografije, kako je rekao uoči projekcije osnivač Festivala “Sedam veličanstvenih” Zoran Popović, “Cinema Komunisto” je ujedno i poziv za veću podršku filmskoj umetnosti, koja je za vreme vladavine Josipa Broza Tita, velikog filmofila i zapravo “glavnog režisera”, imala snažnu podršku državnog aparata, koja je danas nepojmljiva, a možda i nezabeležena u istoriji.

Publici se poklonila i ekipa filma, kao i pojedini protagonisti, uključujući scenografa “Avala filma” Veljka Despotovića i glumca Velimira Batu Živojinovića, filmsku zvezdu jugoslovenske kinematografije koja je započeta najpre partizanskim filmovima, a procvat je doživela epskim spektaklima i drugim koprodukcijama sa zapadnim zemljama.

Vođena mišlju francuskog filozofa Žaka Ransiera (Jacques Rancière) da je “istorija filma - istorija moći stvaranja istorije”, scenaristkinja i rediteljka Mila Turajlić prikazala je način na koji je Titova ljubav prema filmu i njegovo direktno učešće u produkciji stvaralo priču o Jugoslaviji na filmskom platnu.

A sve je počelo izgradnjom “Avala filma” u Beogradu, domaćina holivudskih zvezda i mega produkcija iz 60-ih, koji je i danas u vlasništvu države koja već godinama neuspelo pokušava da ga proda.

“Cinema Komunisto” pruža i sliku o istoriji bivše Jugoslavije kroz majstorski izmontirane (Aleksandra Milovanović) intervjue s glavnim akterima, scene odabrane iz niza domaćih filmova i do sada neviđeni arhivski materijal sa snimanja filmova, Titovih kućnih projekcija, prijema na Brionima za vreme nekadašnjeg Jugoslovenskog filmskog festivala u Puli...

“Cinema Komunisto” se ne osvrće na pitanje zabrane filmova i crni talas, ali prikazom stvaranja “jugoslovenske filmske idile”, uspona Filmskog grada u Košutnjaku kao centralnog državnog filmskog studija, te njegove propasti posle Titove smrti i raspada Jugoslavije, daje opštu sliku komunističke vlasti koja je filmom želela da promoviše zemlju “bez problema” i u inostranstvu, stvarajući pritom i značajne prihode. Titova kinematografija nije pružala samo idiličnu sliku zemlje, već se trudila da pridobije strane partnere i bukvalnim izlaženjem u susret njihovim zahtevima, pa su strani protagonisti filma “Cinema Komunisto” i zapamtili kao najčešću uzrečicu ovdašnjih partnera: “Nema problema”.

Tito je, pored toga što je prvi gledao gotovo svaki film koji se proizvodio, povremeno i čitao scenarija i komentarisao ih, a kao veliki filmofilm, gledao je i najmanje po jedan film gotovo svakoga dana.

Prema podacima ličnog Titovog kinooperatera Aleksandra Leke Konstantinovića, koji je službovao 32 godine, Tito je za to vreme odgledao 8.801 film.

Poslednji je, zbog bola u nozi, prekinuo uoči odlaska u Ljubljanu i operacije, nakon koje je umro.

Konstantinović nije dočekao premijeru filma “Cinema Komunisto”, u kojem gotovo tri decenije nakon Titove smrti, prvi put ponovo odlazi u rezidenciju u Užičkoj, teško oštećenu u NATO bombardovanju. Kod Tita je radio i nakon zvaničnog penzionisanja, a povremeno je teškom mukom - jureći s kraja na kraj grada po bioskopske kopije, uspevao da nabavi za večernju projekciju u Užičkoj novi naslov, koji Tito i Jovanka Broz još nisu do tada gledali.

Maniri i način života omogućili su Titu da na svom privatnom ostrvu, safari parku, jahti, bioskopu na otvorenom... ugošćava zvezde sa holivudske A liste - Ričard Barton je igrao Tita, Orson Vels četničkog vođu, Jul Briner partizanskog diverzanta... Beograd su posetili i Alfred Hičkok, Sofija Loren i Karlo Ponti, a Tito je ćaskao i sa Kirkom Daglasom, jednim od omiljenih glumaca.

Jedan od glavnih aktera filma “Cinema Komunisto” je i reditelj Veljko Bulajić, čiji su filmovi reprezent autentičnog partizanskog žanra i doprinos kreiranju narativa za stvaranje mita o Jugoslaviji. Za “Bitku na Neretvi”, koja je 1969. ušla u najuži izbor za Oskara za strani film, dobio je na raspolaganje vojne jedinice pod punom opremom, meštane i sve drugo što je bilo potrebno... Za potrebe snimanja čak je srušen pravi most preko Neretve, a u reku je bačeno 20 topova, 16 tenkova i kamiona i oko pet tona ostalog naoružanja, što je, prema rečima Živojinovića, bilo nezamislivo i u SAD. Oko 6.000 vojnika JNA provelo je dobar deo vojnog staža statirajući u grandioznim masovnim scenama “Bitke na Neretvi”.

Priznajući da se u partizanskim filmovima i preterivalo, te da je u nekima samo ubijao Nemce - od početka do kraja, Živojinović kaže u šali i da su Hitlerove poslednje reči na samrti bile: “Ubijte Batu Živojinovića”.

Bulajić i Živojinović se ne slažu u vezi sa scenom rušenja mosta na Neretvi - dok Bulajić tvrdi da je scena autentična i da je bila samo jedna pirotehnička proba pre aktiviranja eksploziva, Živojinović kaže da je snimljeno zapravo rušenje makete, jer nijedna kamera nije uspela da zabeleži pad delova srušenog mosta u reku.

Poster za “Bitku na Neretvi”, inače, naslikao je Pablo Pikaso, i to je bio drugi filmski plakat koji je slavni slikar uradio u karijeri, nakon postera za Bunjuela.

Film “Cinema Comunisto” nastajao je četiri godine, u produkciji Dribbling Pictures iz Beograda, u saradnji sa Intermedia Network, a razvijan je na prestižnim evropskim programima za podršku dokumentarnim filmovima - Discovery Campus Masterschool (Nemačka), ARCHIDOC (Francuska), IDFAcademy (Holandija). Kvalitet filma prepoznali su i filmski fondovi, poput Filmskog centra Srbije, Grada Beograda, Jan Vrijman Fonda, kao i evropske televizije koje su ga već otkupile za emitovanje (Slovenija, Grčka, Austrija, Finska).

Prema rečima rediteljke Mile Turajlić, šetajući kao studentkinja po zaboravljenom Filmskom gradu u Košutnjaku, shvatila je da se tu dešavalo nešto veliko i značajno.

“Učinilo mi se kao da sam zakasnila na neki sjajni provod, baš kao što je čitava moja generacija zakasnila na život u Jugoslaviji. Trudili smo se da ponudimo novi način sagledavanja tog proteklog vremena koje je bilo i smešno i ozbiljno, i poletno i ograničavajuće, i koje je zapravo nestalo sa odlaskom glavnog režisera”, navela je rediteljka filma “Cinema Komunisto”.

Producent je Dragan Pešikan, montažerka Aleksandra Milovanović, a direktor fotografije Goran Kovačević.

Iako je Festival “Sedam veličanstvenih” zvanično završen premijerom filma “Cinema Komunisto”, 30. januara publika će imati priliku da pogleda još tri filma sa dosadašnjih festivalskih izdanja - britanski “Crno sunce” (2005) Gerija Tarna, holandski “Brojevi za snove” (2005) Ana Marije Buketi i austrijsko-nemački “Pijanomanija” (2009) Lilijan Frank i Roberta Cibisa.

Festival “Sedam veličanstvenih” počeo je 25. januara filmom “Nenet” francuskog dokumentariste Nikolasa Filibera (Nicolas Philibert), osobenim portretom šarmantne orangutanke u pariskom zoo vrtu. Filiber je prisustvovao projekciji filma “Nenet”, kao i danski dokumentarista Frank Piasecki Poulsen, koji je rizikovao i život da bi snimio film “Krv u mobilnom” o pažljivo skrivanim mračnim tajnama visoko civilizovanog zapadnog društva, odnosno finansiranju građanskog rata prodajom sirovina za industriju mobilne telefonije.

I ove godine selektor “Sedam veličanstvenih” je Tue Stin Miler iz Danske, koji je na zatvaranju izrazio oduševljenje velikim interesovanjem publike za dokumentarce, zahvaljujući i osnivačima tog festivala Zoranu i Svetlani Popović i njihovim saradnicima na gostoprimstvu.

Festival “7 veličanstvenih”, prvi te vrste u Srbiji, pokrenuo je Centar za vizuelne komunikacije Kvadrat, produkcijska i edukativna filmska ustanova koju vode filmski režiseri, producenti i profesori Svetlana i Zoran Popović. Kvadrat je prvi započeo radionice dokumentarnog filma za studente filma i mlade filmske autore tokom 90-ih u bivšoj Jugoslaviji, snimivši više od sto kratkih dokumentarnih filmova, koji su bili uspešni i na domaćim i međunarodnim festivalima.

Kvadrat je i jedan od prvih članova Evropske dokumentarističke mreže (EDN) iz Srbije, a 2005. je, u saradnji sa Sava centrom i Stin Milerom, tadašnjim direktorom EDN-a, pokrenuo festival “Sedam veličanstvenih”.

Sajt festivala je magnificent7festival.org, a program se nalazi i u Kalendaru Portala za kulturu jugoistočne Evrope SEEcult.org

(SEEcult.org)