Umetnik, šaman novog doba

Instalacija “Performans - zakrivljenje prostora” autora Vuka Jaredića predstavljena je 16. juna u Perjaničkom domu u Podgorici, a posvećena je potencijalu performansa da utiče na promene istorijskog toka, odnosno celokupnog vremensko-prostornog kontinuuma.

Tema instalacije je umetnički performans, odnosno “istorijski” ili “globalni” performans, kao događaj koji menja psihogravitacioni centar pojedinca, ali i kolektiva. Istorijski ili globalni performans, prema Jarediću, može da bude odličan putokaz umetniku šta treba da bude cilj umetničkog performansa.

Psihogravitacioni centar je u tom smislu neki događaj, karakteristika koja je dominantna činjenica u životu nekog pojedinca. Na primer, nečija rasna, nacionalna, seksualna, verska pripadnost, hendikep ili neki događaj (incest u detinjstvu, saobraćajna nesreća…) - neka činjenica koja je preovlađujuća u odnosu na druge i kroz čiju prizmu se prelamaju sve ostale aktivnosti. Pojedinac je tako zatočenik svog psihogravitacionog centra.

Kao primere psihogravitacionog centra kolektiva, Jaredić navodi Kosovsku bitku za Srbe, 1918. i Podgoričku skupštinu za Crnogorce, Španski građanski rat za Špance, holokaust za Jevreje… Kolektiv pritom takođe postaje zatočenik svog psihogravitacionog centra.

Prema Jarediću, ostvarenje slobode nije moguće sve dok je pojedinac ili kolektiv zatočenik psihogravitacionog centra. Snagu za promenu takvog stanja Jaredić vidi u performansu.

“Performans kao umetničko sredstvo je relativno mlad, javlja se sredinom XX veka. Pa ipak, performans postoji od pradavnih vremena. Hristovo raspeće, silazak čoveka na Mjesec, pad atomske bombe… Suštinski su sve to performansi. Za razliku od ‘umetničkog performansa’ nazovimo ove događaje ‘istorijskim’ ili možda bolje ‘globalnim’ performansima. Radi se o događajima koji vrše promenu istorijskog toka i celokupnog vremensko-prostornog kontinuuma. Ovi događaji kidaju povezanost sa psihogravitacionim centrom kako kolektiva, tako i pojedinca, ali oni uporedo (vrlo često) implementiraju novi psihogravitacioni centar i na taj način generišu radikalne promene”, naveo je Jaredić.

Umetnost 20. i 21. veka, prema navodima Jaredića, ima tendenciju povratka svojim prakorenima - okreće se izvorištu, kulturama vanevropskih prostora, animističkim kulturama (koje su još nazivane i primitivnim).

“A sva umetnost nastala je iz šamanističkih, magijskih rituala. Od vajarstva i prvih ‘venera’, crteža u pećinama, muzike, prvih predstava… Sve je to bio deo šamanističkog, ritualnog koncepta. Preko performansa, umetnik se vraća svom praizvoru, on dobija ulogu šamana u modernom društvu, vraća umetnost njenom magijskom izvorištu”, istaknuto je u tekstu povodom instalacije.

“Istorijski”, odnosno “globalni” performans, kako je navedeno, stoga može biti odličan putokaz umetniku šta treba da bude cilj ”umetničkog” performansa, a to je vršenje svojevrsnog “zakrivljenja prostora”, promene istorijskog toka. Upravo će to dati jednu novu (pa opet prastaru) ulogu umetniku u društvu, kao šamanu novog doba koji utiče na društvene tokove, kreira nove obrasce, matrice i vrši promenu individualne i kolektivne svesti, naveo je Jaredić.

Jaredić, rođen 1981. godine u Podgorici, gde živi i radi kao advokat, osnivač je Crnogorske alternativne kulture (CAK), a 2011. godine realizovao je i performans “Crnogorska sahrana/izložba” koji je bio baziran na sličnosti rituala sahrane i “rituala” otvaranja likovnih izložbi, a realizovan je kao jedna u nizu akcija koju CAK sprovodi u cilju dekonstrukcije kulture patrijarhata.

Nevladino udruženje CAK, osnovano 2010. godine,  smatra da je “kultura patrijarhata” glavna prepreka u procesu liberalizacije crnogorskog društva i centralni uzročnik neslobode. Osim na afirmaciji rodne ravnopravnosti, CAK se bori, između ostalog, i protiv masovne kulture, kiča, šunda i svih oblika primitivizma, te ukazuje na negativne aspekte materijalizma, konzumerizma i potrošačkog društva.

Povodom instalacije “Performans - zakrivljenje prostora”, Jaredić je zahvalio je na sugestijama i pomoći Mišku Đukiću, Ljiljani Karadžić, Darku Vučkoviću i Centru savremene umetnosti Crne Gore, u okviru kojeg deluje Perjanički dom.

(SEEcult.org)