Između tradicije i Evrope
Etnografski muzej u Beogradu obeležava 115 godina postojanja izložbom “Pismo i tradicija”, koja predstavlja natpise na etnografskim predmetima na osnovu čije se raznolikosti može pratiti odnos, razvoj i ukrštanje dva kulturna modela u Srbiji 19. veka: široko utemelјene vrednosti tradicionalnog društva i jake težnje prema savremenim tokovima evropskog građanskog društva.
U fondu Etnografskog muzeja, koji čini više od 50.949 etnografskih predmeta tradicionalne kulture Srba i ostalih naroda sa prostora Srbije i šireg Balkanskog prostora iz perioda 19. i 20. veka, izdvaja se grupa od 1.200 muzejskih predmeta na kojima su oblikovani motivi slova i slovnih natpisa. Ti specifični motivi izvedeni na predmetima materijalne, društvene i duhovne kulture predstavlјeni su na izložbi u više različih oblika: kao pojedinačno slovo ili inicijal, monogram – kompozicija inicijala i ukrasnog, heraldičkog ili simboličkog motiva, u obliku imena i prezimena ili imena i zvanja, kraćeg ili dužeg natpisa.
Pojava natpisa u obliku pojedinačnih slova, inicijala, kraćih ili dužih poruka na predmetima tradicionalne narodne kulture, istražena je kroz kompleksna značenja koja su predmeti i natpisi imali i životu pojedinaca i zajednice u Srbiji i ostalim etničkim prostorima u 19. i 20. veku. Takođe, ta pojava sagledana je u okviru šireg društveno-istorijskog konteksta, u vreme ponovnog uspostavlјanja državnog, društvenog i građanskog života u kojem je prosveta bila jedan od prioriteta, saopštio je Etnografski muzej povodom izložbe koju će otvoriti 20. septembra ministar kulture i informisanja Srbije Vladan Vukosavlјević.
Na primeru specifičnih oblika natpisa, kakvi se nalaze u muzejskoj kolekciji, vidlјivo je da taj proces nije bio lagan. Od retke pojave na predmetima iz duhovne kulture do velike zastuplјenosti u 20. veku, primena motiva pisma na predmetima za svakodnevnu upotrebu predstavlјa model svojevrsnog neformalnog opismenjavanja stanovništva, kao paralelan proces velikim društveno-ekonomskim i kulturnim promenama. To predstavlјa i specifičan primer vitalnosti srpske tradicije koja je savremene kulturne tekovine usvojila na ovaj način, navedeno je u najavi izložbe čija je autorka Vjera Medić.
Osnovnu karakteristiku građe izdvojene za izložbu predstavlјaju raznovrsni predmeti koji se, prema primarnoj upotrebi u svakodnevnom životu i prema etnogeografskom poreklu, u Etnografskom muzeju i istražuju u okvirima sistematski formiranih muzejskih zbirki: Privrede, Zanata, Pokućstva i posuđa, Tekstilnog pokućstva, Narodnih nošnji, Sprava i pomagala, Muzičkih instrumenata, Nakita, Oružja, Predmeta uz običaje, Narodnih znanja i verovanja i ostalih zbirki.
Pored toga, raznolikost sadržaja i formi natpisa na tim predmetima naglasili su i kompleksna značenja koja su etnografski predmeti i natpisi na njima imali u tradicionalnom životu pojedinca i zajednice, nezavisno od njihove tehničke, umetničke ili formalne raznolikosti.
Izložba prikazuje neke od najvažnijih funkcija natpisa: natpisi kao istorijski izvor, natpisi kao oznaka identiteta, natpisi u funkciji označavanja vlasništva, ikonografska funkcija natpisa, natpisi kao sredstvo komunikacije, zavetni ili votivni natpisi, simbolički natpisi i likovna funkcija natpisa – pismo kao ornament i signatura autora.
Analizom različitih funkcija natpisa na etnografskim predmetima, prati se odnos, razvoj i preplitanje utemelјenih vrednosti tradicionalnog srpskog društva 19. i 20. veka sa njegovim težnjama za usvajanjem tokova savremenog evropskog građanskog društva i prosvetom kao prioritetom.
Od retke pojave slovnih natpisa na predmetima iz duhovne kulture do velike zastuplјenosti motiva pisma na predmetima svakodnevne upotrebe oslikava se proces neformalnog opismenjavanja stanovništva i refleksija razvoja institucionalnog školstva i prosvete. Takođe predstavlјa i primer vitalnosti srpske tradicije koja je savremene kulturne tekovine usvojila na specifičan način.
Na otvaranju izložbe biće uručena nagrada za životno delo "Dr Borivoje Drobnjaković" Nikoli F. Pavkoviću, kao i zahvalnica Etnografskog muzeja koje su dodeljene Ministarstvu kulture i informisanja za "podrsku svestranom razvoju" tog muzeja, Radio-televiziji Srbije za praćenje i predstavljanje rezultata rada i dostignuća Muzeja, te Slobodanu Benderaću za izradu replike gusala srpskog vojnika iz Prvog svetskog rata, koje su izložene u Srpskoj kući na Krfu.
Etnografski muzej je najavio do kraja godine i gostovanja u Azerbejdžanu i Indiji, a i sam će ugostiti više stranih postavki.
U Azerbejdžanu će gostovati izložbom “Kolekcija pirotskih ćilima iz zbirke Etnografskog muzeja” autora Marine Cvetković, koja je i pisac monografije “Čarolija šarenih niti”, štampane na srpskom i engleskom jeziku. Izložba će biti otvorena u Azerbejdžanskom muzeju tepiha u Bakuu od 7. oktobra do 6. novembra.
Izložba “Tekstil i ukrašavanje u kulturi Srba u 19. i prvoj polovini 20. veka”, autora Marine Cvetković i Jelene Vuletić, gotovaće u decembru u Nacionalnom muzeju Indije u Nјudelhiju.
Etnografski muzej organizuje i jubilarni, 25. Međunarodni festival etnološkog filma od 12. do 16. oktobra, koji će delom biti održan i u Jugoslovenskoj kinoteci, a prikazaće u takmičarskom programu 32 filma (od 56 pristiglih).
Od 1. do 21. oktobra u Manakovoj kući gostovaće izložba “Karlo IV” Narodnog muzeja iz Praga.
U okviru “Dana ruske kulture u Srbiji”, Ruski etnografski muzej iz Sankt Peterburga gostovaće od 28. oktobra do 22. decembra izložbom “Bezvremena lepota” u Etnografskom muzeju, te postavkom “Deca Rusije: osvrt na stoleće” u Manakovoj kući od 27. oktobra do 22. decembra.
(SEEcult.org)
