Koprodukcije - daleki san za bosanske filmadžije

Imajući u vidu da filmski stvaraoci iz dva entiteta gotovo nikada ne sarađuju, kratki film “Sreća” čije će snimanje uskoro otpočeti, zaslužuje punu pažnju javnosti.

Piše: Bojana Karanović

Snimanje filma, za koji je scenario napisala Tijana Jozić iz Banja Luke, a čiju će režiju potpisati Hari Šečić iz Sarajeva, otpočeće tokom aprila. Iako samo studentski projekat i kratki film, „Sreća“ je pravi uspjeh kada se ima u vidu da je to rijetki primjer „koprodukcije“ između filmskih stvaralaca iz Republike Srpske i Federacije Bosne i Hercegovine.

Snimanje ovog filma, koji zajednički realizuju banjalučka Akademija umjetnosti i sarajevska Akademija scenskih umjetnosti, verovatno je moguće samo zbog toga što ga finansira Razvojni program Ujedinjenih nacija. Do sada, ne postoji nijedan dugometražni film koji je zajedničko djelo filmskih stvaralaca iz dva entiteta.

Mnogi od njih vjeruju da bi filmovi trebali da budu ne samo sastavni dio bosanske kulturne i ekonomske ponude, već i sredstvo kojim se stimuliše pomirenje među narodima u BiH.

Međutim, to nije slučaj. Filmadžije iz oba entiteta krivicu vide u nepostojanju državne platforme za sufinansiranje zajedničkih filmova, kao i u oskudnim budžetima na nivou entiteta.

Formiranje ministarstva kulture na nivou države ili državnog fonda za finansiranje filma, smatraju, bila bi najbolja ideja, ali to se ipak čini nerealnim imajući u vidu da u entitetima ne postoji volja za saradnjom na tom planu.

U odsustvu državnog tijela koje bi moglo da prikupi i distribuira novac za filmske projekte, posljednja nada leži u jačanju filmskih institucija na nivou entiteta.
Iako je film „Sreća“ njihov prvi zajednički film, to nije potpuno izolovan slučaj kulturne saradnje između filmskih stvaralaca iz dva entiteta.

Nekoliko filmova i pozorišnih predstava, koncerata i izložbi prikazani su u martu u Sarajevu i Banja Luci, u okviru programa „Nediplomatska umetnost“ Međunarodnog pozorišnog festivala MESS.

Dino Mustafić, direktor festivala MESS i inicijator ove ideje kaže da su dva najveća grada u BiH, centri dva entiteta, odabrani zbog toga što se većina stereotipa i tabua u vezi sa ratnom prošlošću odnosi upravo na njih.

„Ovo je pokušaj da ojačamo komunikaciju između umjetnika u Sarajevu i Banja Luci“, rekao je.

„Vjerujem da će publika iz oba grada učestvovati u razvoju dijaloga, porušiti stereotipe stvorene prije dve decenije i time otvoriti novu eru odnosa između dva centra političke i etno-nacionalne moći u BiH“, rekao je Mustafić.

Zoran Galić, direktor produkcijske kuće “Vizart Film“ iz Banje Luke, čiji je film „Usud“, autora Marka Šipke, prikazan u Sarajevu kao dio programa „Nediplomatska umetnost“, vjeruje da je svaka vrsta saradnje između Sarajeva i Banja Luke dobrodošla.

On ističe da je u dosadašnjem radu imao dobru komunikaciju sa kolegama iz Federacije BiH.

„U posljednjih nekoliko godina Vizart Film je bio redovan gost na Sarajevo film festivalu i imali smo jako dobru saradnju. Problem je što nikada nismo imali zajednički filmski projekat između entiteta“, kaže Galić.

Jedan od razloga za to je politika zasnovana na Dejtonskom sporazumu, koja određuje da BiH ima dva ministarstva kulture koja funkcionišu na nivou entiteta. Ovakva situacija ograničava mogućnosti saradnje.

Srđan Vuletić, režiser iz Sarajeva kaže da interesovanje za zajedničke dugometražne filmove postoji, ali da nema državne platforme kroz koju bi takva saradnja mogla da bude formalizovana. „Vjerujem da će se ova saradnja desiti i prije stvaranja te platforme“, rekao je.

„Zajednički fond ili ministarstvo zaduženo za kulturu bi bilo najbolje rješenje, ali za početak, u Republici Srpskoj bi trebalo da se osnuje fondacija za film, što bi otvorilo kanale za finansiranje projekata koji podržavaju saradnju između entiteta“.

Produkcija filmova „presušila“

Posljednjih 15 godina nekoliko filmova iz BiH osvojilo je ugledne internacionalne nagrade. Film „Ničija zemlja“ režisera Danisa Tanovića je 2001. godine osvojio Oskara, dok je film Jasmile Žbanić „Grbavica“ 2006. godine osvojio Zlatnog medvjeda u Berlinu. Značajne uspjehe na internacionalnoj festivalskoj sceni ostvarili su i filmovi „Snijeg“ Aide Begić, „Ljeto u Zlatnoj dolini“ Srđana Vuletića, „32. decembar“ Saše Hajdukovića i mnogi drugi.

U BiH, finansiranje filmskih projekata na državnom nivou ne postoji. U Federaciji BiH, budžet Fondacije za kinematografiju u okviru Federalnog ministarstva kulture i sporta iznosio je prošle godine oko 450,000 evra za dugometražne filmove.

Ministarstvo kulture Republike Srpske u posljednje tri godine nije imalo budžet za film.

Na taj način, industrija koja je nekada osvajala brojne nagrade i učinila puno na izgradnji imidža države, sada proizvodi daleko manje filmova i nalazi se u periodu stagnacije.

U Republici Srpskoj, u posljednje dvije godine nije urađen nijedan filmski projekat u domaćoj produkciji.

„Svi filmovi koji su snimljeni u Republici Srpskoj u posljednjih nekoliko godina bile su koprodukcije sa filmskim kompanijama iz drugih država regiona“, kaže Zoran Galić.

„Definisao bih trenutno stanje kao diskontinuitet u domaćoj produkciji. Osnovni problem je u novcu i tome što su investicije u filmsku produkciju male“, kaže Srđan Vuletić.

Različiti kapaciteti

Drugi problem sa kojim su suočene filmadžije je razlika u kapacitetima između dva entiteta. U poređenju sa Banja Lukom, Sarajevo ima veće filmske kapacitete i razvijeniju kinematografiju, kao i filmsku tradiciju nasljeđenu iz vremena prije rata.

Na primjer, Banja Luka ima samo tri filmske produkcije dok ih u Sarajevu ima oko 20. U Republici Srpskoj nema organizacije ili institucije koja se isključivo bavi filmom, dok u Federaciji BIH postoji Fondacija za kinematografiju, koja djeluje od 2002.
Zakon o kinematografiji u Republici Srpskoj predviđa osnivanje Centra za razvoj i unapređenje kinematografije, sa sjedištem u Banja Luci, ali ta ideja do danas nije realizovana.

„Federacija ima izgrađen sistem, ima ozbiljne producente i filmski festival. Oni prave filmove, a mi ne, i to je osnovna razlika“, kaže Galić.

Vuletić kaže da je položaj filmskih stvaralaca težak u oba entiteta te da činjenica da u Federaciji postoji filmski fond može da zavara, jer je budžet nedovoljan za pokretanje ozbiljnih produkcija.

Režiser Mladen Đukić kaže da se snimanje filmova uglavnom svodi na entuzijazam.

„Filmska produkcija zavisi od ekonomije, a u BiH praktično ekonomije i nema. Uspjeh je da uopšte snimamo filmove“, kaže on.

„Sredstva koja imamo ne mogu se uporediti sa regionom ili sa Evropom. Pored finansija problem je nedovoljna umreženost filmskih aktera, kao i nedostatak profesionalnog kadra među ljudima koji rade na filmu.“

Zijad Mehić, dekan Akademije scenskih umjetnosti u Sarajevu, slaže se sa ovim stavom. „Saradnja i razmjena iskustava je neophodna; moramo da ustanovimo kriterijume kako bi domaći filmski stvaraoci postali ugledni u domaćim krugovima, kao i u koprodukcijama sa stranim partnerima“, kaže on.

Većina filmskih stvaralaca se slaže da je neophodno podići svijest među nadležnima o tome koliko je film značajan, između ostalog, i kao sredstvo za privlačenje investicija u zemlju.

„Ako uspijemo da pomognemo vlastima da shvate moć filma, poštovaće ga više i naučiti kako da ga koriste. Pri tome ne mislim samo na ideologiju, nego i na ekonomske i kulturne aspekte filma“, kaže Maden Đukić.

Politika i umetnost

Bosanskohercegovačku filmsku scenu često potresaju političke razmirice. Posljednji slučaj je film „U zemlji krvi i meda“ holivudske zvijezde Anđeline Džoli, koji je zbog ratne tematike izazvao snažne reakcije i podijelio javnost u dva entiteta. Dok je film primljen sa nepodijeljenom simpatijom u Federaciji BiH, gdje je premijerno prikazan uz prisustvo same Džolijeve, u Banja Luci, film nije čak ni distribuiran.

Luka Kecman, profesor na Akademiji umjetnosti u Banja Luci, kaže da se politika uvek uplitala u umjetnost te da je taj uticaj posebno primjetan kod naroda koji nisu prerasli svoju romantičarsku i konstitutivnu fazu.

„Posljednjih godina, mnogi potezi su služili ovoj svrsi. Film 'U zemlji krvi i meda' je upravo jedan od tih projekata, a njegov rezultat je sasvim suprotan od onoga što je navodno priželjkivano – pomirenje među narodima. Ljudi su polarizovani još više“, rekao je Kecman.

Zoran Galić kaže da je jedan od problema pitanje zrelosti kada se dođe do društveno osjetljivih pitanja.
„Imamo problem sa zajedničkim stavom da je jedna nacija sveta, dok je druga zla. To je naša stvarnost, koja se prenosi na film“, kaže on.

Umjesto razvijanja daljih antagonizama, kaže Galić, filmski stvaraoci u BiH bi trebalo da prave filmove koji se suočavaju sa problemima u kojima se zemlja nalazi.

„Moramo da definišemo naše ciljeve, tek tada ćemo moći da se ozbiljno bavimo filmskom produkcijom“, rekao je Galić.

Tekst je deo produkcije projekta “Balkanska inicijativa za saradnju, razmenu i razvoj kulture (BICCED)”, koji realizuje BIRN. SEEcult.org je jedan od partnera projekta, koji finansira Švajcarski program za kulturu na Zapadnom Balkanu - SCP.