Zapaljivi Pudovkin u Kinoteci
Istorijski filmovi Vsevoloda Pudovkina, jednog od najznačajnijih autora zlatnog doba sovjetskog nemog filma, biće prikazani 18. februara u Muzeju Jugoslovenske kinoteke, u okviru redovnog programa “Zapaljivi dan” koji ukazuje na problem filmova snimljenim na nitratnim trakama, a u narednom izdanju biće posvećen autoru sličnog usmerenja Vladimiru Petrovu.
Istorijski filmovi Vsevoloda Pudovkina, jednog od najznačajnijih autora zlatnog doba sovjetskog nemog filma, biće prikazani 18. februara u Muzeju Jugoslovenske kinoteke, u okviru redovnog programa “Zapaljivi dan” koji ukazuje na problem filmova snimljenim na nitratnim trakama, a u narednom izdanju biće posvećen autoru sličnog usmerenja Vladimiru Petrovu.
Biće prikazani filmovi “Minjin i Požarski” (1939), “Suvorov” (1941), u korežiji Pudovkina s Mihailom Dolerom, i “Admiral Nahimov” (1946), koji pripadaju trilogiji koja opisuje bogatu rusku istoriju kroz život i delo njenih velikih ljudi.
Pudovkin u “Minjinu i Požarskom”, kroz delatnost dvojice staleški potpuno različitih likova, kneza Dimitrija Požarskog, koji vodi poreklo od dinastije Rjurikoviča i narodskog čoveka - mesara Kuzme Minjina, opisuje jednu od najlepših stranica povesti ruskog naroda. Zahvaljujući njihovoj vojničkoj genijalnosti u avgustu 1612. godine, ruska vojska je do nogu potukla poljske okupatore, oslobodila Moskvu a time i celu rusku zemlju.
U “Suvorovu” Pudovkin prati deo života najpopularnijeg ruskog vojskovođe 18. veka, generala Aleksandra Suvorova, koji je u impresivnoj ratničkoj karijeri gušio ustanak Poljaka 1768-1772, slomio kozački ustanak Pugačova 1773-1775, pobedio Tadeuša Košćuška 1794, više puta razbio Turke u periodu 1787-1791...
Pudovkin se u tom filmu ograničio na Suvorovljevu pretposlednju godinu života (1799), kada je oslobodio celu Italiju od Napoleona izvršivši kao nekada Hanibal, prelaz preko zaleđenih Alpa.
U “Admiralu Nahimovu” Pudovkin junak je legendarni admiral iz vremena Krimskog rata, pobednik Sinopske bitke 1853. godine i vođa herojske odbrane Sevastopolja 1854-55, gde je i poginuo. Njegova veština, pronicljivost i podsmeh smrti u prvim borbenim redovima protiv višestruko jačih neprijatelja (Turaka, Engleza, Francuza, Sardinjana) i novine koje je uneo u strategiju i taktiku ratovanja (saradnja kopnene armije i flote), učinili su ga jednim od ruskih besmrtnika.
Prema navodima Aleksandra Saše Erdeljanovića, svi ti filmovi su u doba nastanka doživeli uspeh, jer se u teškim ratnim i poratnim hladno-ratovskim danima u sovjetskom filmu potencirao kult heroja u “Karlajlovskom” smislu. Ali, vrlo brzo su ti filmovi zaboravljeni, a potom i nepravedno optuživani, možda i zbog toga što se već bolesni Pudovkin nakon rata odao konformizmu i bar na papiru priznao neke od premisa vladajuće socrealističke estetike.
Da nije baš tako ukazuje to što je “Admiral Nahimov”, kao i drugi deo “Ivana Groznog” Sergeja Ejzenštajna iz 1946, bio žestoko napadnut rezolucijom Centralnog komiteta Sveruske komunističke partije, čiji je pravi autor bio Staljin, uz pomoć svemoćnog ideloškog kreatora Andreja Ždanova.
Zbog “zločina” posvećivanja veće pažnje balovima i igrankama nego pobedi Rusa nad Turcima u bici kod Sinope, Pudovkin je žestoko kritikovan i javno žigosan, pa je morao da montira novu, politički podobnu verziju filma.
S druge strane, njegovi filmovi su tokom decenija napadani od zapadnih kritičara za propagandu i manjak istorijskih činjenica, teatralnost u glumi i scenarističku konstrukciju, a već mrtvom Pudovkinu je prebacivano da se filmom “Minjin i Požarski” uključio u pripremu deobe i rasturanja Poljske od strane zajedničkih neprijatelja, Nemaca i Sovjeta.
Iz današnje perspektive, prema navodima Erdeljanovića, Pudovkin je stvarao filmove sa previše patosa i manjka montažne akcije u odnosu na ranija dela, a ponekad je i glorifikovao ličnosti menjajući istorijsku istinu. Ali, to je rađeno u meri koja ne ruši već ustoličene istine i na koju svaki ozbiljan filmski autor ima pravo.
Pudovkin je iskazao veličanstven smisao za evokaciju različitih epoha, nimalo zaboravljeni, od ranije poznati smisao za režiju masovnih scena i velikih bitaka, već ranije viđeni kontrapukt na liniji drama - akcija, a iako ako stidljivo, na momente iz njih provejava i njegova slovenska duša.
Pudovkin je, uz Ejzenštajna i Aleksandra Dovženka, obeležio zlatne godine sovjetskog nemog filma, a uticaj njegovih teorijskih misli o filmu i prevratničkih filmova u praksi osećao se decenijama u delima kasnije poznatih autora.
Njegova revolucionarna trilogija “Mati” (1926), “Kraj Sankt Petersburga” (1927) i “Potomak Džingis - kana” (1928), s likovima individualaca koji doživljavaju politički preobražaj tako što ''revolucija prođe kroz dušu čoveka'', ubrajaju se u remek dela svetske kinematografije - zahvaljujući jezgrovitoj vrsti pripovedanja, psihološkoj iznijansiranosti, dubini oslikavanja društvenih slojeva, naglašenoj metaforičnosti i sugestivnoj montaži.
Prelazak Pudovkina na zvuk, međutim, nije bio lagodan i oberučke prihvaćen, kao i u slučaju drugih velikana mladog sovjetskog filma.
Rani zvučni filmovi “Prosti slučaj” (1932) i “Dezerter” (1933) ocenjeni su od boljševičkog vrha kao neuspešni formalistički pokušaji koji se ne dotiču života radnika i seljaka. Pudovkin je u tom periodu i posegao za istorijom, odnosno epikom u kojoj brutalna ideologija nije mogla kontrolisati svaku izgovorenu reč ili tek naznačenu ideju.
Sajt Kinoteke je www.kinoteka.org.yu, a program se nalazi i u Kalendaru portala SEEcult.org
