Tajne Momčila Nastasijevića

Kulturni centar Beograda organizuje od 21. maja treće izdanje Festivala 1 pisca, posvećenog ovoga puta velikanu međuratne srpske književnosti Momčilu Nastasijeviću (1894-1938), a do 21. juna obuhvatiće niz događaja kojima će upoznati ili podsetiti posetioce na literarnu i drugu zaostavštinu tog pesnika, pripovedača, dramskog pisca i esejiste, koji spada u red najzagonetnijih srpskih autora.

Kulturni centar Beograda organizuje od 21. maja treće izdanje Festivala 1 pisca, posvećenog ovoga puta velikanu međuratne srpske književnosti Momčilu Nastasijeviću (1894-1938), a do 21. juna obuhvatiće niz događaja kojima će upoznati ili podsetiti posetioce na literarnu i drugu zaostavštinu tog pesnika, pripovedača, dramskog pisca i esejiste, koji spada u red najzagonetnijih srpskih autora.

Počev od performansa Dah teatra “Tragom Nastasijevića”, koji će biti održan na otvaranju ispred Likovne galerije KCB-a, festival “Tajne Momčila Nastasijevića” bavi se mogućnostima savremene vizuelne, teatarske, muzičke i literarne (re)prezentacije dela apartnog Nastasijevića, autora čuvene drame “Na večitoj slavini”, jedne od najlepših u istoriji srpske dramaturgije.

Festival obuhvata izložbu “Tajne Momčila Nastasijevića”, javni školski čas o njegovom delu između tradicije i avangarde, poetski recital učesnika književnog festivala “Trgni se! Poezija”, koncerte, predavanja, tribine...

Kuća u kojima je živela sedmočlana porodica Nastasijević, današnja kafana Žagubica u Ulici Kraljice Marije 55, biće polazni punkt za kulturno-turističku šetnju “Kroz Beograd Nastasijevića i srpske moderne”, na trasi od Žagubice do Narodnog pozorišta. Markiranje tog mesta, koje je u međuratnom Beogradu bilo stecište beogradskih intelektualaca, umetnika i uopšte “učenih ljudi”, samo je jedan od programa koji će konkretno ukazati na neke gradske punktove stvaranja kulture u tom periodu, a mnoge ideje tada pokrenute aktuelne su i produktivne i danas, uključujući i pitanje ambivalentnog odnosa Srbija - Evropa.

Tokom Festivala, između ostalog, Jovan Ćirilov će 16. juna govoriti o razlozima režiranja “Nedozvanih”, a Dimitrije Vojnov će govoriti o Nastasijeviću kao večnom dečaku srpske književnosti. Dva dana kasnije biće predstavljena knjiga “Bela pesma” - romansirana biografija Momčila Nastasijevića, čiji je autor Marjan Čakarević, a izdavači KC i Biblioteka “Braća Nastasijević” iz Gornjeg Milanovca, u kojem je Nastasijević i rođen 6. oktobra 1894. godine.

Gost Festivala biće 19. juna Frederik Džejmson sa Univerziteta Đuk u Daramu u SAD, koji će održati predavanje “Antinomije realizma”.

Pojedini programi oblikovani su u nameri da kulturna/književna mapa Beograda, koja bi uključivala i prošlost (mapiranje mesta važnih za književnu istoriju), kao i sadašnjost (uključivanje književnih programa u gradske manifestacije, koji su za sada ignorisani), postane važan detalj kulturno-turističke ponude Srbije ali i regiona.

Dve izložbe, dve novoobjavljene knjige, kao i brojni prateći programi Festivala, pokušavaju da pokažu kako je, u slučaju Nastasijević, bilo moguće u poluurbanom Beogradu s početka 20. veka, sa duboko emotivnim doživljajem sveta, stvarati poeziju i prozu koje se po vrednosti mogu meriti sa kanonskim delima evropske literature.

Braća Momčila Nastasijevića, Živorad, Svetomir i Slavomir, takođe su pokušala da ostave trag u ovdašnjoj kulturi. Kuće u kojma je živela porodica Nastasijević bile su svojevremeno, u dugom periodu, značajno stecište beogradskih intelektualaca. Festival obeležava i tu činjenicu, neposredno, na urbanim punktovima Beograda.

KCB je pokrenuo Festival 1 pisca 2003. godine kako bi afirmisao Beograd kao grad književnosti. Manifestacija se bavi piscima koji su literaturom i kulturnom misijom menjali Beograd, a ipak ostali u zasenku njegove istorije. Među njima su i Rastko Petrović, kome je festival bio posvećen 2003. godine, te Stanislav Vinaver (Festival 2007).

Festival je za sada posvećen piscima iz perioda imeđu dva svetska rata, u nameri da se dalje rasvetle teme/ideje modernizma i avangarde, kao bitnih istorijskih konstitutivnih elemenata savremenih umetnosti i mišljenja.

Manifestacija pritom nije oblikovana kao glorifikacija pisaca, već kao pitanje o značaju i dometima tih praksi u savremenim okolnostima. Njihovo stvaralaštvo se posmatra, ne samo kroz prizmu istorije književnosti, već pre kao deo kulturne istorije grada, u interdiscplinarnom ključu.

Festival jednog pisca postavlja i pitanja o uslovima društvene zaštite (literarne) rukopisne i drugih ostavština. U slučaju tri pisca kojima se manifestacija do sada bavila, status ostavština nije rešen ili je to tek delimično, a prema navodima KCB-a, sva je prilika da situacija sa većinom pisaca i drugih umetnika nije mnogo bolja.

Budući da vrednovanje opusa tih pojedinaca ne može biti potpuno bez sistematske zaštite njihove ostavštine, KCB i NBS digitalizovali su deo Nastasijevićevih rukopisa, kao i dragoceno kritičko izdanje Sabranih dela tog pisca, u redakciji Novice Petkovića (Dečije novine, Gornji Milanovac i SKZ, Beograd 1991, www.digital.nb.rs/collection/kn-nastasijevic).

Iako bliskog avangardnom iskustvu, Nastasijevića mnogi doživljavaju kao izdvojenu figuru međuratne srpske književnosti. Jezička ekonomičnost i eliptičnost, kao najmodernije pesničke strategije s jedne strane, i leksika koja kao da dolazi sa najstarijeg izvora srpskog jezika sa druge, označavaju raspolućenost između visoke modernosti i “poklonjenja” tradiciji.

Duboku misaonost, emotivnost, igrivost i maštovitost Nastasijevićeve literature, koja je puna zapitanosti nad smislom egzistencije, intenzivno oseća i današnji čitalac često umoran od naslaga savremenog života. Zato je Nastasijevićeva poetska misao da “Nema tog položaja u kojem se ne kriju tajna vrata izlaza” intrigantna i podsticajna i danas.

Osim istoriji srpske književnosti i kulture, Nastasijević pripada i istoriji obrazovanja i profesorske profesije Beograda. Bio je jedan od omiljenih profesora književnosti i jezika u Beogradu (1921-1938), najpre u Prvoj, a zatim u Četvrtoj muškoj gimnaziji, gde su predavali i Miloš Crnjanski i Dušan Matić.

Festival je osmislila Olivera Stošić Rakić, koja je i koautorka izložbe “Tajne Momčila Nastasijevića” sa Predragom Petrovićem.

Pokrovitelji Festivala su Grad Beograd i Opština Gornji Milanovac, a partneri Muzej rudničko-takovskog kraja, u okviru koga deluje Legat porodice Nastasijević, i Narodna biblioteka Srbije.

Sajt KCB-a je www.kcb.org.rs, a program Festivala “Tajne Momčila Nastasijevića” nalazi se i u Kalendaru Portala za kulturu jugoistočne Evrope SEEcult.org

(SEEcult.org)