Za decu i osetljive u Buhi
Dan Pozorišta “Boško Buha” u Beogradu, koji se poklapa sa Svetskim danom teatra, 27. martom, tradicionalno je protekao u svečanoj dodeli godišnjih nagrada poslenicima i saradnicima te dramske kuće, koja je u tekućoj sezoni imala premijere predstava “Princeza i žabac” Igora Bojovića, u režiji Ive Milošević, “Plava ptica” Morisa Meterlinka, u adaptaciji i režiji Nikite Milivojevića, “Miracle” (Čudo) Sorena Valente Ovesena, u režiji Ane Đorđević i Marije Milenković i “Mala sirena” Ljudmile Razumovske, u režiji Milana Karadžića.
Dan Pozorišta “Boško Buha” u Beogradu, koji se poklapa sa Svetskim danom teatra, 27. martom, tradicionalno je protekao u svečanoj dodeli godišnjih nagrada poslenicima i saradnicima te dramske kuće, koja je u tekućoj sezoni imala premijere predstava “Princeza i žabac” Igora Bojovića, u režiji Ive Milošević, “Plava ptica” Morisa Meterlinka, u adaptaciji i režiji Nikite Milivojevića, “Miracle” (Čudo) Sorena Valente Ovesena, u režiji Ane Đorđević i Marije Milenković i “Mala sirena” Ljudmile Razumovske, u režiji Milana Karadžića.
Pozorištu “Boško Buha” mart je protekao i u znaku predstave “Mala sirena”, u kojoj se glavna junakinja (Danijela Štajnfeld) zaljubljuje u princa (Aleksandar Radojčić) i želi da postane devojka po cenu i svog života. Prema tekstu ruske književnice Ljudmile Razumovske, u prevodu Jugoslavke Miljković Katić na srpski, premijera te predstave bila je 1. marta.
Očaravajuće poetična orkestracija narodnih motiva, od kojih je danski pisac Hans Kristijan Andersen (Hans Christian Andersen, 1805-1875) sačinio tu fantazmagoričnu bajku prerasla je na sceni “Buhe” u vrlo razigran mjuzikl za decu i mlade (i sve ostale mlade u duši), kroz melodijsku nisku od balada i(li) romansi, preko operetskih deonica, pa sve do ugrađenih sekvenci modernog roka, što publiku ostavlja gotovo bez daha i netremice joj drži pažnju do samog kraja.
Nova verzija “Male sirene” ostvarena je trudom dramaturga Ivane Dimić, i autorke prerade monologa Razumovske u songove, kao i gostujuće koreografkinje Mojce Horvat iz Ljubljane, koja je saradnju započela predstavom “Zmajovini pangalozi” sada već stalnog kompozitora Aleksandra Saše Loknera, posle “Carevog zatočnika”, “Snežne kraljice” i još niz uspešnih predstava “Buhe”.
Scenografiju morskih dubina i zemaljskog dvorskog prostora uradio je Boris Maksimović, a talasasto lepršave i druge kostime osmislila je Angelina Atlagić koja je, posle brojnih domaćih i inostranih priznanja, upravo nominovana za visoku nagradu “Maks” Udruženja autora i izdavača Španije, za kostime u predstavi “Baroko”, u režiji Tomaža Pandura.
Kako ističe Karadžić, kome je “Mala sirena” jubilarna, 30. premijera tokom protekle 22 godine režiranja u Pozorištu “Buha”, upravo muzika i pokret omogućili su da ta tužna i tragična priča, koja se bavi pitanjima ljubavi i mržnje, života i smrti, vere i nade, kroz metaforičke primese ljudskih sukoba oduvek i do savremenog doba, dočara deci večnu veličanstvenost i jedinstvenost uzvišenih osećanja koja niču i traju zauvek - nasuprot mračnim stranama duše koje izazivaju nesreću pojedinačnih bića ili zajednica.
Dramska spisateljica Ljudmila Razumovska (1946), koja se školovala u Lenjingradu i Moskvi, debitovala je sada već čuvenim komadom “Draga Jelena Sergejevna” 1982. godine, prvo postavljenim u Pozorištu mladih u Talinu (Estonija) i ubrzo u više od dvadesetak pozorišta širom zemlje, koji je i pored velikog uspeha bio zabranjen, a ponovo je “oživeo” posle perestrojke, kada je preveden na mnoge evropske jezike i do danas se prikazuje i u Americi, Brazilu, Koreji i Kini, kao i već u par navrata u Srbiji.
Do kraja 80-ih sva dela Razumovske postavljena su na scenu i ona je već tada postala jedan od najpopularnijih dramskih pisaca u Rusiji, među kojima je i danas, a kod ovdašnje publike poznata i novijim dramama: “Kući!”, “Kraj osamdesetih”, “Život Jurija Kuročkina” i drugim. Dobitnica je nekoliko nagrada za književnost, poput “Severne Palmire i Petropola” u Sankt Peterburgu.
Dodir tajnovitog sveta sirena (ili: srodnih rusalki) u programu predstave proširen je kratkim beleškama o tim mitskim bićima, čije skoro identične opise pronalazimo u legendama drevnih naroda sa svih kontinenata, od predanja Severnih mora i Mediterana do napeva ribara Kariba i bajki sa Sumatre, kao i u zapisima iz brodskih dnevnika ili mornarskih priča o susretima sa podmorskim divotno lepim devojkama - sve prepuno bujne mašte, tada pojačane dugim trajanjem plovidbe i pod uticajem ruma u lučkim krčmama, što ne umanjuje zanimljivost njihovog čitanja.
Vrlo poznata je i uzbudljiva epizoda Odiseja iz istoimenog Homerovog epa, kada on sam traži da ga vežu za brodsku katarku kako bi odoleo čudesnoj pesmi tih polu-devojaka polu-riba, koje mame moreplovce u bezdane dubine da nestanu u plavetnilu, između algi upletnih u bujne kose koje padaju preko nagih grudi prekrasnih sirena, od pojasa prekrivenih srebrnastim škrgama koje se nastavljaju u rep sličan narvalovom ili delfinovom - njihovim čestim pratiocima, kao kraljevska garda koja štiti princezu...
“Mala sirena”, inače, učestvuje i 10. aprila na sedmom Dečjem pozorišnom festivalu “Pozorište Zvezdarište”.
Verna publika “Buhe” početkom februara dobila je i već ustaljeno duplu premijeru sa tri reprize predstave “The Miracle” (Čudo) danskog autora Sorena Valente Ovesena (Oviesen), u režiji Ane Đorđević i Marije Milenković, koja je osmislila i scenski pokret.
Predstava je nastala kao rezultat saradnje s Gradskim pozorištem iz Istanbula (IMMC Theatre) i teatrom “Batida” iz Kopenhagena (Batida Theatre), a nastupilo je devet glumaca i muzičara koji su tekst govorili na svoja tri jezika (uz engleski) i izvodili melodije tih zemalja - čak i kompozicijski izmešane.
Kako navodi direktor “Buhe” Boško Đorđević, kada društvo pati od nedostatka emocija i kada svuda nailazimo na ograničenja i nerazumevanje, odgovor treba tražiti u oslobađanju duha i neobuzdanoj igri, dopuštajući sopstvenoj mašti da kreira jednu potpuno novu realnost, zbog čega se taj autorski i glumački tim i susreo negde na raskrsnici između dalekog Severa i krajnjeg Juga Evrope, stvorivši multinacionalnu predstavu “Miracle” čija je najveća vrednost što razigranošću prkosi nerazumevanju i zatvorenosti, pravih bolesti današnjeg društva.
Rediteljka Ana Đorđević ističe da će, koristeći skandinavski primer “putujućeg pozorišta”, predstava “Miracle” gostovati širom sveta, pronoseći tu priču o kraljevstvu punom zabrana i u kojem je sve posvećeno održanju besprekorno funkcionalnog sistema. Ali, ljudsku prirodu u ljudima i sklonost kreativnosti nemoguće je trajno potiskivati, pa će opet naći načina da utiče na život i zahvaljujući jednom čudesnom događaju, kraljevstvo će se zauvek promeniti.
Glavne junakinje su Princeza - još uvek duhovno slobodno dete i njena Guvernanta, zadužena da je vaspitava i pretvori u buduću kraljicu.
Predstava “Miracle” govori o tome kako Guvernanta doživljava neobičnu promenu i prolazi put od lojalnog sluge do pobunjenika protiv jednog totalitarnog sistema, kao i o načinu na koji joj jedno, naizgled nemoćno, dete pomaže da postane pravi čovek.
Kako naglašava Ana Đorđević, tu zajednički građenu priču, koja ima punu meru originalnosti svih učesnika i odvija se u vidu neverbalnog teatra, u kojem su instrumenti glavni rekviziti, publici pripoveda, prikazuje, odigrava i odsvirava na sceni jedna neobična glumačka trupa, sastavljena od ljudi koji su se i sami odrekli svih zabrana i, kao klovnovi, pristali na svoju glupost, nesavršenost i, za neke smešnu i suludu, ali tako dragocenu slobodu - slobodu da u sebi očuvaju ljudskost!
U predstavi “Miracle” igraju Marija Milenković, Milena Nikolić, Marko Nikolić, Vladan Milić, Mila Manojlović, Yonca Inal Egilmezbas, Gokhan Egilmezbas, kao i Lene Pernille Christiansen, Kirsten Juul Sorensen, koje su i kompozitorke i voditeljke radionica.
Kostimograf je Snežana Veljković, scenograf Annika Nilšon, dramaturg i umetnički savetnik Soren Valente Ovesen, umetnički direktor Pozorišta “Batida”, a koordinator je Asli Icozu iz Gradskog pozorišta Istanbula.
Umetnički direktor istanbulskog teatra Orhan Alkaja tim povodom napisao je: “Prijatelju moj, naš cenjeni pesnik Ataol Behramoglu, u jednoj od svojih pesama koju volim, kaže: ’Prvi put sam ovo osetio daleko od svoje domovine / Bebe ne pripadaju ni jednoj naciji / Bebe su pupoljci čovečanstva / I malena nada naše budućnosti’. Izdvajanje i različitost uvek kreću od ’kulture’, ona nalazi sopstveni put kroz dubine vremena i gradi ’drugačije zidove’ među ljudskim zajednicama. Mi stanovnici iste planete Zemlje, treba da ispitamo naše predrasude da bismo srušili zidove izgrađene među nama, a ne da postavljamo niska očekivanja i ciljeve. A ’čudo’ je upravo to.
Umetnost uvek stvara ’čuda’. Mašta protiv mirovanja, sloboda ljudskog duha protiv zabrana, sve su to pokretačke snage ovog ’čuda’. Prvi put ćemo videti kakvo će se ’Čudo’ odigrati na sceni, i to u Beogradu, 5. februara, baš na dan mog rođendana. Ono što je sigurno je da ćemo svet oholosti i nadmenosti posmatrati treptavim pogledom upućenim iz lucidnog sveta detinjstva. Ako ’čudesan’ osmeh krene nezaustavljivo iz Istanbula, Beograda, Kopenhagena, sveta, bar malo ćemo otežati posao onima koji stvaraju granice”, naveo je Alkaja uoči premijere.
Kako navodi Peter Janković, predsednik sekcije - nacionalnog centra Međunarodne organizacije pozorišta za decu i mlade - ASSITEJ Danske i koordinator tog multikulturalnog pozorišnog projekta, predstava “Miracle” je ASSITEJ-ov treći projekat Danske i Srbije od 2003. godine, počev od “Okamenjenog princa” (2005), u saradnji s Malim pozorištem “Duško Radović” i Pozorištem “Pinokio” iz Beograda.
U drugom takvom projektu - uzbudljivoj, inovativnoj i interaktivnoj predstavi za decu “Igra” (2007-2008), koju je režirala renomirana danska rediteljka i umetnica Sara Topsoe Jensen, učestvovali su beogradski Centar za dramu u edukaciji i umetnosti - CEDEUM i Pozorište “Boško Buha”, na čijem repertoaru se i sada nalazi.
Direktor “Buhe” Boško Đorđević inicijator je trećeg i najambicioznijeg projekta, oko kojeg su se okupila učesnici iz tri različita naroda i pozorišne tradicije, trudeći se da stvore novu formu muzičko-dramskog teatra i imajući hrabrosti i volje da se odvaže na to putovanje na nepoznatu umetničku teritoriju, naglasio je Janković.
Čuveni komad Morisa Meterlinka iz 1908. “Plava ptica” doživeo je mnoge inscenacije i filmske adaptacije, počev od predstave u režiji Konstantina Sergejeviča Stanislavskog, preko opere Alberta Volfa do japanske animirane serije, a stoti rođendan ta proslavljena drama dočekala je 26. novembra 2008. u Pozorištu “Buha”, u adaptaciji i režiji Nikite Milivojevića i dramaturgiji Milene Depolo.
Total dizajn, scena i kostim delo su svetski poznatog Enkija Bilala, uz scenografiju i Borisa Maksimovića i kostimografiju Jelene Stokuća, muziku kompozitora Vladimira Petričevića i koreografiju Ferida Karajice.
Predstava dočarava kako jedne zimske noći, dečak Tiltil i njegova sestra Mitil (Radovan Vujović i Jelena Petrović) upoznaju Vilu Berilin (ili Susetku Berlengo, u tumačenju Danijele Ugrenović), koja dolazi u njihov san da bi ih poslala u potragu za Plavom pticom. Susret s Vilom donosi deci i novu sposobnost da sagledaju tajni život stvari i životinja iz njihovog bliskog okruženja, i tako Pas (Viktor Savić), Mačka (Borka Tomović), Voda (Igor Damnjanović), Vatra (Aleksandra Popović) i Hleb (Dragoljub Denda) postaju njihova pratnja na putu kroz svet mašte - Zemlju uspomena (gde se sreću i s pokojnom Bakom i Dedom Til) i Zamak Noći, koji su prikazani kroz likove Vreme i Noć, kao i Carstvo budućnosti (gde upoznaju decu koja čekaju red da se rode).
Priča o Tiltilu i Mitil na poetičan način bavi se velikim pitanjima kao što su život i smrt, prijateljstvo, ljubav, odanost i izdaja, i na kraju poručuje da nam je prava sreća najčešće pred nosem, i da ćemo je naći u putovanju, a ne u stizanju na cilj, u traženju, a ne nužno u nalaženju, i u nesebičnosti, bez očekivanja nečega za uzvrat. Potraga za Plavom pticom na simboličan način predstavlja potragu za srećom, a predstava, na deci blizak način, govori o njenoj relativnosti i neuhvatljivosti.
Autor tog komada, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1911. godine, belgijski pisac, pesnik i esejista Meterlink, čije pravo ime je Polidor-Mari-Bernar (Polydore-Marie-Bernard, 1862-1949), a kasnije grof Meterlink (Maurice Mauterlinck), glavne preokupacije u radu i teme kojima se bavio su smisao života, smrt i drugo, a njegovi komadi čine važan deo simbolizma.
Taj potomak stare i bogate flandrijske porodice studirao je na Jezuitskom fakultetu u Sen Barbu i već tada je počeo da piše pesme i novele, ali po želji oca da završi prava, upisao se na Univerzitet u rodnom gradu, a ubrzo po završetku studija nastanio u Parizu. Tu je upoznao predvodnike Simbolističke škole, koji vrše najbitniji uticaj na njegovo kasnije delo, koje se izražajno kreće do misticizma.
Karijeru pisca Meterlink je započeo 1889. serijom pesama i komadom “Princeza Malen”, koji ga je preko noći učinio poznatim, kada ga je pohvalio francuski romanopisac, komediograf i kritičar Oktav Mirbo (Octave Mirbeau, 1848-1917). Potom je napisao svoje remek-delo simbolističke drame “Pelej i Melisanda” (Pelleas i Melisande, 1892), čiji su junaci 1902. poslužili kao osnova za operu francuskog kompozitora Kloda Debisija (Claude Debussy, 1862-1918).
Njegovi kasniji komadi, poput “Marije Magdalene” i “Mona Vana”, izvođeni su na gotovo svim važnim evropskim scenama, osim u Engleskoj, gde je potonji komad bio zabranjen. “Sestra Beatrisa” je od nekih kritičara ocenjena jednim od najboljih komada 20. veka, ali je Meterlink ostao najpoznatiji upravo po “Plavoj ptici”, iako je pisao i filozofska razmatranja (Mudrost i sudbina) i bio zapažen i po popularnim obradama naučnih tema, kao što su “Život pčela” (1901) i “Inteligencija cveća” (1907).
Prof. dr Milan Crnković, u priručniku za studente i nastavnike “Dječja književnost” (Školska knjiga, Zagreb 1984), takođe navodi da Meterlink, “kao i Wilde, podliježe simbolizmu s jače naglašenim misticizmom. Utjecaj legenda i kod njega je očit. Likovi djece i svijet djetinjstva, sve to ugrađeno u široku simboličku skalu, javljaju se u njegovoj glasovitoj drami ’Plava ptica’”, bajki koja je “obrađena za scenu u raskošnim bojama. I Maeterlinck, pišući o djeci, a ne prvenstveno za djecu, koristi se bajkom kao prikladnim umjetničkim izrazom koji mu omogućava da u prekrasnom stilu i bujnoj orkestraciji iznese svoje misli i poglede, svoj doživljaj.
Ta drama, uostalom vrlo teška za izvođenje na pozornici, može se čitati i kao priča. Maeterlinck kontaminira mnoge elemente poznatih bajki, lica oblači u kostime Grimmovih, Perraultovih, grčkih i drugih junaka nastojeći tako stvoriti tipičan i šarolik ugođaj već poznatog čudesnog svijeta, koji zatim obogađuje bogatom simbolikom i vještim oživljavanjem okoline što okružuje djecu.
U centru radnje je dvoje djece iz siromašne porodice, braco i seka (Tiltil i Mitil). Oni u snu kreću na čudno putovanje. Kao kod Carrolla, sve su stvari, životinje i lica iz njihove okoline oživjele i prate ih na njihovu putovanju kroz zemlju prošlosti i budućnosti, kao i kroz druge simbolikom natrpane pređele, u lovu za plavom pticom koja predstavlja nedostiživi ideal sreće i ljudskih htijenja. Naravno, plava ptica ne može se uloviti. Katkad se čini da su je djeca našla, ali njena boja brzo potamni. Izvrsno su oživljeni dječji pratioci: vjeran pas i lukava, opaka mačka, dobroćudni debeljko kruh i njegov prijatelj šećer, opasna vatra, a pored njih javlja se mnoštvo alegoričnih lica: Svjetlost, Noć, San, Smrt, Vrijeme, Sreće, Ljubavi, Radosti (Sreća koju osjećamo kad smo zdravi, Sreća od ljubavi prema roditeljima, Sreća koja dolazi od plavog neba, Sreća od bezazlenih misli, Sreća od brzog trčanja po rosi itd., Radost od dobrote, Radost od gledanja onog što je lijepo, Radost od ljubavi itd., Materinska ljubav) i sl.
U šumi takvih alegoričkih lica, slika, u vrtlogu lirike i simbolike djete se jedva snalazi. Od 12 slika najshvatljivija je za djecu slika u Drvosječinoj kolibi u kojoj životinje i stvari u dječjem snu poprimaju ljudske likove, zatim scena u Zemlji uspomena kad se djeca nađu u toplom domaćem krugu s djedom i bakom, koji su već davno umrli, ali ih sjećanje oživljuje, i napokon slika Carstva budućnosti. (Amerikanci su u svoje vrijeme snimili uspjeli film (The Blue Bird, 1918), sa Shirley Temple (Širli Templ), u kojem su baš ove scene najviše iskorišćene - tako što je Moris Turn primenio stilizovan pejzaž oslikan na zavesama u pozadini).
Ipak ovo djelo, hipertrofirano lirikom i simbolikom, ne možemo ubrajati i đečju bajku. Ono je mnogo više od toga. U njemu Maeterlinck rasipa bogatstvo svojih izražajnih mogućnosti, u njemu se on, kao i Wilde u svojim bajkama, vješto i rafinirano igra rekvizitima bajke. Kao što Dučićeva pjesma u prozi ‘Mala princeza’ nije dječja pjesma, tako se ni Wilde ni Maeterlinck ne daju sabiti u okvire dječje bajke. Njihova su djela blistavi, rafinirani, artistički intermeco, skretanje bajke s puta kojim ju je Carroll poveo u zemlju djetinjstva na jedan izvanredni odvojak kojim djeca mogu proći, ali koji djecu suviše zasljepljuje svojim sjajem da bi u zdanjima što su duž toga odvojka podignuta mogla nazreti sve, ili bar veći dio onoga što se u nima skriva”, smatra Crnković.
Jedan od vodećih srpskih pozorišnih reditelja danas, Nikita Milivojević, opisao je rad na predstavi “Plava ptica” prisećanjem da u podnaslovu jedne knjige Danila Kiša stoji “za decu i osetljive”. Tako nekako se i njemu čini da je “Plava ptica” upravo “za decu i osetljive”, jer ima nešto divno bajkovito, što uvek snažno podseća na neke slike iz detinjstva (sneg, mrak, biti nevidljiv, prolaziti kroz zidove... da vreme teče po želji: napred-nazad, kao u snovima).
Milivojević je, istim povodom, naveo i glavne poruke te predstave: “Ako nekog učiniš srećnim, i ti ćeš biti srećan”, “Ponekad san može postati stvarnost, ako verujete u njega”, “Treba da sanjate i ostvarite snove”, “Važno je očuvati srećno detinjstvo”…
Uoči premijere “Plave ptice”, direktor “Buhe” Boško Đorđević najavio je skori početak adaptacije tog teatra, koji je dobio novu tehničku opremu od kompanije “Samsung”, generalnog sponzora u naredne dve godine.
Dobitnik ovogodišnje nagrade za najuspešnije umetničko ostvarenje “Gita Predić Nušić” je glumac Vladan Dujović, kao Kralj žaba u predstavi “Princeza i žabac”, Otac i Deda Til u “Plavoj ptici” i Vojni ministar u “Maloj sireni”.
Specijalne nagrade dobili su kompozitor Aleksandar Lokner - za muziku u predstavi “Mala sirena”, umetnički sekretar Ljiljana Piperin za odgovoran, profesionalan rad i vernost toj ustanovi, i glumac Viktor Savić - za ulogu Psa u “Plavoj ptici” i Ministra “glasa naroda” u “Maloj sireni”.
Jubilarne povelje - “nagrade za vernost” poneli su Ivan Jevtović, Ljiljana Piperin, Slobodan Popović, Tomislav Magi, Ivana Dedić, Anka Vlajković, Mirjana Ojdanić Dragaš, Dušica Udovičić i Anđelka Gardašević.
Nagrada za radnike tehničkog sektora “Velja Đorđević” dodeljena je garderoberkama Verici Pavlović i Ljiljani Rogač.
Dimitrije Stefanović
